عفت سامانه جامع عفاف و حجاب
روز بیست و چهارم ذی الحجه الحرام بنابر اشهر روزیست که مباهله کرد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) با نصارای نجران، و نازل شدن «آیه تطهیر» در شأن پیغمبر و اهل بیتش (علیهم السلام)، و نازل شدن آیه «إنّما وَلِیَّکُمُ اللّهُ» در شأن حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) که در حال رکوع انگشتر خود را به سائل دادند.
روزی مأمون به امام هشتم(علیه السلام) عرض کرد:به من خبر بده به بزرگترین فضیلتی که در قرآن برای امیرالمؤمنین(علیه السلام) ذکر شده چیست؟
حضرت فرمود: بزرگترین فضیلت جریان مباهله نصارای نجران است که خداوند متعال به پیغمبرش فرمود: کسی که گفتگو و محاجه می کند با تو دربارۀ قرآن بعد از آنکه خودت به حقّانیت قرآن پی برده ای پس بگو بیائید بچه هایمان را و بچه هاتان را و زنانمان را و زنانتان را و خودمان را و خودتان را جمع کنیم و تضرّع و نفرین کنیم به سوی خدا و لعنت را بر دروغگویان قرار بدهیم. (۲)
در شأن نزول این آیه آمده است که نصارای نجران،گروهی را فرستادند خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که با پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) گفتگو کنند؛
پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) طبق فرمان الهی آنها را دعوت به مباهله نمود، آنها تا فردای آنروز مهلت خواستند، وقتی برگشتند اُسقف و کشیش شان به آنها گفت فردا که می روید اگر دیدید پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با زن و بچه اش آمده مباهله نکنید، ولی اگر دیدید با اصحابش آمده مباهله کنید،چیزی نیست.
فردا که آمدند دیدند پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دست حضرت علی(علیه السلام) را گرفته و امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) جلو پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت فاطمه زهراء (علیها السلام) پشت سر پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) حرکت می کنند، و از آن طرف هم نصارای نجران با اُسقفشان می آیند،اُسقف پرسید اینها کیانند؟ گفتند این پسر عمو و داماد پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و محبوب ترین افراد است نزد پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، و این دو فرزندان دختر پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اند و آن زن هم دخترش حضرت فاطمه زهراء (علیها السلام) است که عزیزترین مردم است برای پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و نزدیکترین آنها به قلب پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است.
پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) جلو آمد و روی کُندۀ زانو نشست ، اسقف گفت بخدا قسم همچنانیکه انبیاء برای مباهله می نشستند،نشست.به او گفتند برو جلو برای مباهله.گفت:من صورتهائی را می بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را از جا بکند دعایشان را مستجاب می کند، مبادا مباهله کنید که هلاک می شوید و در روی زمین نصرانی باقی نمی ماند تا روز قیامت؛ و گفت یااباالقاسم ما مباهله نمی کنیم و لیکن مصالحه می کنیم، پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با آنها مصالحه کرد به دو هزار حوله، که هر حوله ای چهل درهم ارزش داشت و به اینکه اگر در یَمن نیاز به اسلحه شد سی عدد زره و نیزه و اسب ، عاریه بدهند و پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ضامن آنها شد و قرارداد نوشتند.
پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:قسم به خدائی که جانم در قبضه قدرت اوست اگر تن به مباهله می دادند همه آنها مسخ می شدند و همه بیابان آتش می گرفت و به یک سال نمی خورد که همه هلاک می شدند. (۳)
پی نوشت :
(۲) بحارالأنوار، ج۳۵، ص۲۵۷.
(۳) مجمع البیان.و فضائل الخمسه،ج۱،ص۲۴۵.
معنا و مفهوم مباهله
معنای لغوی این کلمه مباهله:
مباهله از ریشه “بهل” و بر وزن “مُفاعِلَه” است. این کلمه از نظر لغت سه معنا دارد:
۱- رها نمودن و به خود وا گذاشتن؛
۲- دعایى که همراه با تضرع و اصرار باشد؛
۳- کم بودن آب.
اما معناى اصطلاحى آن:
زمانى که دو یا چند نفر بر سر مسئله‌اى اختلاف نظر داشته باشند و هیچ کدام حاضر نباشند نظریه طرف مقابل را بپذیرند، در یک جا جمع مى‌شوند و به درگاه خداوند تضرع مى‌کنند و از خداوند مى‌خواهند که آن کس را که بر باطل است رسوا نموده و مورد لعن و مجازات خویش قرار دهد.
با توجه به معناى اصطلاحى مباهله، ماده اصلى مباهله هم مى تواند «بهل» به معناى “رها نمودن و به خود واگذاشتن باشد” و هم «بهل» به معناى “دعاى همراه با اصرار و تضرع”؛ زیرا در مباهله هر یک از طرفین براى طرف مقابل خویش درخواست لعن مى کند و لعنت خدا چیزى غیر از به خود وا گذاشتن و محرومیت از رحمت خدا نیست.
از این جهت، مباهله با معناى اول سازگار است و از آن جهت که مباهله دعایى معمولى نیست، بلکه همراه باتضرع و اصرار است، با معنى دوم هماهنگ است.
۱٫ روز مباهله
این روز از یک سو روز مباهله اهل بیت علیهم السلام با نصاراى نجران است واز سوى دیگر نزول آیه تطهیر در شأن اهل بیت در این روز بوده است.(۱)
هنگامى که این آیه نازل شد پیامبر صلّى الله علیه وآله، على وفاطمه وحسن وحسین علیهم السلام را فرا خواند وفرمود: «اللّهم هؤلاء أهلی؛ بار الها اینان اهل من هستند»(۲).
نامه پیامبر صلى الله علیه وآله به نصاراى نجران
در سال دهم هجرى پیامبر صلى الله علیه وآله نامه اى به نصاراى نجران فرستادند، به این مضمون که خداى یکتا را عبادت کنند ومسلمان شوند، یا به مسلمین جزیه بدهند وبه مذهب خود باشند وگرنه آماده جنگ باشند.
بنى نجران در کلیساى بزرگ خود به مشورت پرداختند، عده اى مانند سید که از بزرگان قوم بود وعاقب که اسقف نجران بود مخالفت خود را با تسلیم در برابر خواسته پیامبر صلى الله علیه وآله اعلام کردند.
در مقابل عده اى مانند ابوحارثه اسقف اعظم نجران که ۱۲۰ سال عمر داشت ودر باطن مسلمان بود با امر پیامبر صلى الله علیه وآله موافق بودند. بعد از دو روز مشورت قرار شد کتاب «جامعه» را که صفات پیامبر بعد از حضرت عیسى علیه السلام را ذکر کرده بود، وصحیفه حضرت شیث علیه السلام را بخوانند.
در حضور جمع مسیحیان وفرستادگان پیامبر صلى الله علیه وآله فصل هاى جامعه قرائت شد وبا اذعان به آنچه در جامعه آمده بود تصمیم گرفتند هفتاد نفر از جمله سید وعاقب وابو حارثه را براى تحقیق به مدینه بفرستند.
● نجرانیان در مدینه
آنان به مدینه آمدند وخدمت پیامبر صلى الله علیه وآله شرفیاب شدند. هرچه آن حضرت دلیل وبرهان آورد آنان قبول نکردند وامر به مباهله واگذار شد. جبرئیل علیه السلام نازل شد واین آیه را آورد:
«فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَهُ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ؛(۳)
اگر کسى با تو مجادله کند بعد از علمى که نزد تو آمده، بگو بیایید تا فرا خوانیم پسران خود و زن هاى خود وکسى که به منزله جان ماست. آنگاه نفرین کنیم ولعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».
لذا قرار بر مباهله شد وسید وعاقب به محل اردوى خود در خارج مدینه رفتند. آنان با یکدیگر مشورت کردند وبعضى از علماى آنها گفتند:
«اگر فردا محمد با اصحاب وجمعى کثیر براى مباهله حاضر شود این روش پادشاهان است وترسى به خود راه ندهید. ولى اگر خواص اهل بیت خود را آورد این کار انبیاء است».
● مراسم مباهله
روز دیگر هنگام بالا آمدن آفتاب، پیامبر صلى الله علیه وآله دست على بن ابى طالب علیه السلام را گرفت واز حجره بیرون آمد. امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را پیش رو روانه فرمود و حضرت صدیقه کبرى فاطمه زهرا سلام الله علیها از پشت سر آمدند، تا بین دو درختى که قبلاً تعیین شده بود رسیدند. قبلاً به دستور حضرت زیر آن دو درخت را جارو زدند، وبه عنوان سایه بان عباى سیاهى بالاى درخت قرار دادند. مسلمانان مدینه هم آمدند، بنى نجران هم با فرزندان خود آمدند. پیامبر صلى الله علیه وآله کسى را نزد سید وعاقب فرستاد که ما آماده ایم.
اسقف با همراهان آمد وگفت: با چه کسانى با ما مباهله مى کنید؟ پیامبر صلى الله علیه وآله فرمود:
«با بهترین اهل زمین ونیکوترین جهانیان نزد خداى متعال، چرا که از طرف خدا امر شده ام که آنها را بیاورم»،
واشاره به آل عبا علیهم السلام فرمودند.
سید وعاقب واسقف همین که چشمشان به پیامبر صلى الله علیه وآله وآل عبا علیهم السلام افتاد، وحشت کردند به حدى که چهره هایشان زرد شد. ابوحارث که میل به اسلام داشت فرصت را مغتنم شمرده، پا پیش گذاشت ودست سید وعاقب را گرفته پس کشید وآنها را نصیحت کرد واز عواقب این مباهله مطلع کرد وگفت: صفات او واهل بیت او را در کتاب ها خوانده اید. این محمد همان پیامبر است، مگر نمى بینید ابرهاى سیاه را، ودگرگونى آفتاب را، وشاخه هاى درختان را که خم شده، وصداى مرغان، ودود سیاه اطراف وآثار زلزله را که در کوه ها نمودار شده است. آن بزرگواران منتظرند که دست به دعا بردارند.
به خدا قسم اگر سخنى گویند از ما نشانى نمى ماند. برویم وبا او صلح کنیم.
● پرهیز نجرانیان از مباهله
او را فرستادند وابو حارث مسلمان شد وعرض کرد: مردم نجران پشیمان شده اند. حضرت فرمود: اسلام بیاورند. گفت: قبول نمى کنند. فرمود: آماده جنگ باشند. گفت: قدرت این کار را ندارند، ولى حاضرند جزیه را قبول کنند.
پیامبر صلى الله علیه وآله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«شرایط ذمه ومقدار آن را به آنها بگویید».
بعد از معین نمودن جزیه وشرایط آن، امیرالمؤمنین علیه السلام آنها را نزد پیامبر صلى الله علیه وآله آوردند، وپیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند:
«اگر با من واین جماعت اهل بیت من مباهله مى نمودید، به صورت میمون وخوک مى شدید واین وادى بر شما آتش مى شد ویک سال نمى گذشت که تمامى نصارى نابود مى شدند»(۴).
۲٫ روز خاتم بخشى
در این روز امیرالمؤمنین علیه السلام در مسجد پیامبر صلى الله علیه وآله انگشتر خود را در حالت رکوع به سائل بخشید، وآیه مبارکه: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»؛(۵) در شأن آن حضرت نازل شد(۶).
از امیرالمؤمنین علیه السلام معناى این آیه شریفه را سؤال کردند که مى فرماید: «یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّهِ ثُمَّ یُنکِرُونَهَا؛(۷) نعمت خدا را مى شناسند وسپس آن را انکار مى کنند». حضرت فرمودند: هنگامى که آیه مبارکه: «انما ولیکم الله…» نازل شد، عده اى از اصحاب پیامبر صلى الله علیه وآله در مسجد مدینه جمع شدند. بعضى به بعض دیگر گفتند: درباره این آیه چه مى گویید؟ بعضى گفتند: اگر منکر این آیه بشویم سایر آیات را هم باید منکر شویم واگر ایمان به این آیه بیاوریم وقبول کنیم براى ما ذلت است، زیرا على بن ابى طالب علیه السلام بر ما مسلط مى شود. عده اى از منافقین گفتند: ما مى دانیم که محمد در آنچه مى گوید صادق است. او را به ظاهر دوست داریم، ولى از على در آنچه امر مى کند اطاعت نمى کنیم.
حضرت فرمودند: در این هنگام این آیه نازل شد: «یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّهِ ثُمَّ یُنکِرُونَهَا…»؛(۸)، یعنى: ولایت على بن ابى طالب علیه السلام را مى شناسد وحال این که اکثر آنها که آن را مى شناسند نسبت به ولایت آن حضرت کافرند.(۹)
بعضى از مخالفین گفته اند: براى کسى اتفاق نیفتاده که در یک زمان جمع بین دو عبادت مالى وبدنى نماید مگر على بن ابى طالب علیه السلام، وبراى احدى نیامده از فضایل مثل آنچه براى على علیه السلام آمده است.
۳٫ نزول سوره هل اتى
در این روز سوره «هل اتى» در شأن امیرالمؤمنین وفاطمه زهرا وامام حسن وامام حسین علیهم السلام نازل شده است.(۱۰) این مهم بعد از سه روز روزه آنان واعطاى افطارشان به مسکین ویتیم واسیر بود که آن طعام بهشتى نازل شد. بنا بر نقلى روز ۲۵ ذى حجه سوره مبارکه نازل شد.(۱۱)
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«آن کاسه اى که طعام از بهشت آوردند وآن بزرگواران میل کردند نزد ماست وحضرت صاحب الامر علیه السلام آن را ظاهر خواهد کرد، وطعام بهشتى از آن تناول خواهند فرمود.(۱۲)
۱٫ مسار الشیعه: ص۲۲ـ۲۳٫ العدد القویه: ص۳۰۷ـ۳۰۸٫ مصباح کفعمى: ج۲، ص۶۰۱٫ بحارالانوار: ج۹۷، ص۱۶۸، ۳۸۴٫ فیض العلام،
ص۱۲۷ـ۱۲۹٫ زاد المعاد: ص۲۸۷٫
۲٫ تاریخ الخلفاء: ص۱۶۹٫
۳٫ آل عمران(۳)، آیه۶۱٫
۴٫ تفسیر برهان: ج۱، ص۲۸۷ـ۲۸۸٫ قلائد النحور: ج ذى حجه، ص۴۲۷، ۴۳۸، ۴۴۱٫
۵٫ مائده(۵)، آیه۵۵٫
۶٫ قلائد النحور: ج ذى حجه، ص۴۲۶٫ اکابر اهل سنت اتفاق دارند که آیه: «انما ولیکم الله…» در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده
است. مانند فخر رازى، محمد صدر عالم، ابن مردویه، خطیب بغدادى، ابن عساکر، محمدبن اسماعیل الامیر، ابن مغازلى، ابو اللیث
سمرقندى، ثعلبى، سبط ابن جوزى، شهاب الدین احمد، ابن صباغ، ابو نعیم، ملا على قوشجى، سمعانى، واقدى، بیهقى، نسائى،
خوارزمى، طبرى، کلبى، حموینى و…
۷٫ نحل(۱۶)، آیه۸۳٫
۸٫ همان.
۹٫ تفسیر برهان: ج۱، ص۴۷۹٫
۱۰٫ زاد المعاد: ص۳۰۱٫
۱۱٫ توضیح المقاصد: ص۳۲٫ مسار الشیعه: ص۲۳٫ مصباح المتهجد: ص۷۱۲٫ العدد القویه: ص۳۱۵٫ مصباح کفعمى: ج۲، ص۶۰۱٫ فیض
العلام: ص۱۲۸٫
۱۲٫ زاد المعاد: ص۳۰۱٫
اعمال روز مباهله
روز بیست و چهارم بنابر اَشْهر روزى است که مُباهَلَه کرد رسول خدا صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله با نصاراى نجران و پیش از آنکه خواست مُباهله کند عبا بر دُوش مبارک گرفت و حضرت امیرالمؤ منین و فاطمه و حَسَن و حسین عَلیهمُ السلام را داخل در زیر عبا نمود و گفت پروردگارا هر پیغمبرى را اهل بیتى بوده است که مخصوص ترین خلق بوده اند به او خداوندا اینها اهل بیت منند پس از ایشان برطرف کن شک و گناه را و پاک کن ایشان را پاک کردنى.
)
