پرسش و پاسخ هایی در مسائل زنان از ایت الله مصباح یزدی

آیه ا… مصباح یزدی:
عمدتا در طرح مسائل گوناگون دو نوع انحراف رخ می دهد. انحراف افراطی و انحراف تفریطی!
این دو غالبا بصورت عمل و عکس العمل در سیر تاریخی نمایان می شود و بستگی دارد که کدامیک ابتدا واقع شود.
در مورد زنان نیز در طول تاریخ بدلایل مختلفی تفریط شده است و حتی بعد از ظهور اسلام علی رغم تلاشهایی که اولیاء دین برای احقاق حقوق زنان و رساندن زن به جایگاه فطری و الهی خودش در جامعه انجام دادند عادات و رسوم و فرهنگهای قومی و عوامل متعدد دیگر مانعی برای تحقق کامل این هدف شد و به عبارت دیگر تعالیم و ارزشهای اسلامی در نقاط مختلف با ارزشهای قومی و محلی و احیانا مذهبی غیر اسلام مشوب شده و از پاره ای از تعالیم با تفسیرهای مختلف سوء استفاده گردید و این موجب شد که در دوران دیگری عکس العمل آن بصورت افراط ظاهر شود. آنچه که ما امروز در جهان غرب می بینیم و کم و بیش به شرق و کشورهای اسلامی سرایت کرده است، عکس العملی است از تفریطهایی که در حق زنان انجام گرفته بود. البته مقاصد شوم و هوسها و نیات پلیدی هم به این عامل ضمیمه می شود، ولی به هر حال یکی از عوامل مهم، تفریطهای گذشته است.
در جامعه فعلی در همین عصر و چه بسا هنوز هم در گوشه و کنار همین کشور آثاری دیده می شود که نمونه های نامبارکی از این تبعیض هاست. هنوز در بسیاری از مناطقی که بصورت عشیره ای زندگی می کنند نسبت به زن ستم روا می دارند. گاهی این تبعیض ها و تفریط ها در پوششی از ارزشهای اسلامی مکتوم می شود و در واقع برای سرپوش گذاشتن بر ظلم ها یک بهانه دینی و اسم دینی بکار گرفته می شود. مثلاً در مفاهیم اخلاقی مفهوم حیا و عفت در مرد و زن بطور کلی و بخصوص در مورد زنان زیاد داریم و باید گفت در فرهنگ ما عفت، بزرگترین سرمایه زن است. در مقابل، یکی از صفات ممدوح مرد در برخورد با زن، بخصوص همسر، صفت غیرت است. ولی این دو مفهوم، حد افراط و تفریط دارند که مذموم است.
در بسیاری از عادات زشت و آداب و رسوم محلی و قومی بعضی از مفاهیم مورد سوء استفاده قرار می گیرد. باید مفاهیم اصلی را بشناسیم و حد افراط و تفریط آنها را تعیین کنیم.
از سوی دیگر تفکیک گونه های مختلف حقوق و بررسی آنها بطور جداگانه از یکدیگر گاهی موجب نقض غرض از استیفای حقوق می شود.
تفکیک گونه های مختلف حقوق و بررسی آنها بطور جداگانه از یکدیگر گاهی موجب نقض غرض از استیفای حقوق می شود. در نظام ارزشی اسلام نیز نباید تمام ارزشها به نحو مطلق دیده شود بلکه بسیاری از ارزشها هر چند فی حد نفسه مطلوبیت دارند ولی مهم آن است که این ارزشها در مقایسه با ارزشهای دیگر و در چارچوبه یک نظام کلی مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان نمونه در سیره پیشوایان دینی، از حضرت زهرا علیهاالسلام نقل شده که عدم رؤیت مردی غیر از همسر و در مرأی و منظر نامحرم واقع نشدن را بعنوان ارزشی برای زن برشمرده اند. اگر چه این امر به عنوان یک ارزش اصیل در فرهنگ خانواده مطلوب است. اما این بدین معنا نیست که ارزشی مطلق بشمار آید. زیرا در مقابل این ارزش، ارزشهای دیگری چون فراگیری معارف دینی،ایفای نقش در فرهنگ جامعه، حتی کسب توان دفاعی وجود دارند که تمام این ارزشها همدیگر را تعدیل می کنند. زیرا اسلام، زنی را که هیچ ترقی از دو بعد مادی و معنوی نداشته باشد و عملاً یک عنصر عقب افتاده و کوتاه نظر، تنگ نظر و کم فایده برای جامعه باشد هرگز به عنوان یک زن کامل نمی پذیرد.
برای دست یابی به این نظام ارزشی لازم است گاهی حداقل تماس مشروع با نامحرم تجویز گردد. پس نگاهی یک سونگرانه به مسائل زنان نمی تواند حق زن را ادا نماید. البته این افراط و تفریطها منحصر به مسائل زنان نیست.
عده ای برای اینکه از همنشین بد، اثر نپذیرند، عزلت گزیدند و برعکس برخی نیز ضرورت فعالیتهای اجتماعی را درک کردند و سایر ارزشهای معنوی را فراموش نمودند و در عبادات سهل انگاری و کوتاهی کردند. اما در بحث افراط و تفریط در مسائل زنان بعنوان نمونه در بعضی از گوشه های کشور برای رعایت حجاب از پوششی استفاده می کنند که نه در اسلام تأکید شده نه در روایات، بلکه موجب مضحکه و مسخره اسلام و مسلمین گشته است آنهم با استناد به بعض مطلقاتی که در مورد پوشش زن داریم در حالی که باید گفت اینها ارزش مطلق نیستند و به هر حال هیچ مجوزی ندارد که به نام اسلام، قیافه های مضحک و مسخره ای عرضه کنیم تا سوژه به دست دشمنان اسلام داده باشیم. «نظیر عملکرد طالبان در افغانستان»
یکی دیگر از ارزشها، کم بهادادن به دنیا در مقابل آخرت است. اما واقع نگری اسلام اعتدال می آورد و خانواده نمونه در دیدگاه اسلام، خانواده ای نیست که اصلاً زیبایی و زینت در آن منظور نشده باشد.
زینت کردن زن برای همسر یکی از آداب اسلامی است که باید زن برای ایجاد نشاط در محیط خانواده تلاش نماید تا خانواده دچار افسردگی و وارفتگی و خمودی نشود. انسان تنها روح مجرد نیست بلک در دامن ماده بوجود می آید و با گرایشهای مادی رشد می کند و سر و کارش با مادیات است بنابر این استفاده از چیزهایی که موجب نشاط است در محیط خانواده باید رعایت شود.
زنانی که به اسم اسلام، از روی ناآگاهی یا تقلیدهای کورکورانه، بدین مسئله بی توجهند، سبب می شوند تا محیط خانواده، محیط سرد، خشن و بی نشاط گردد و اعضای آن از شادابی، فعالیت و کارهای مثبت بازمانند.
چنانچه ما امروزه شاهد نمونه های افراط در غرب هستیم که تحت عنوان فمنیسم به ظهور رسیده است اگر چه این افراط ها فریبی است برای به استثمار کشیدن زنان در جهت مطامع شهوانی، یا اقتصادی مردان، اما آن چیزی که قابل توجه است این است که این افراط ها نتیجه تفریط های گذشته است. به جهت ظلمهای بی شماری که در غرب بر زنان روا شد تا آنجایی که در بسیاری از کشورهای غربی علاوه بر اینکه زنان از حق رأی محروم بودند این ستمها را تا بدانجا پیش برده بودند که حق مالکیت را نیز از زنان سلب نموده بود و اکنون در جامعه ای که روزی مردسالاری حاکم بوده شعار زن سالاری سر می دهند که این افراط هم جز ضرر و زیان برای زنان چیزی را به ارمغان نمی آورد.
پس اصل اعتدال به طور کلی باید لحاظ شود، هم در تدوین و تبیین حقوق و هم در اجرا و استیفای حقوق.۱
_______________
۱-مجله شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، شماره ۱

آیت الله مصباح یزدی :

تعیین مهمترین محور کار آسانی نیست اما درمجموع محورهای ذیل می تواندباشد:
۱ مبارزه با عادات زشتی که در گوشه و کنار بلاد اسلامی وجود دارد و رفتارهای ظالمانه ای که راجع به زنان انجام می گیرد و متأسفانه بعضا آنها را به اسلام نسبت می دهند و بیان مخالفت اسلام با آنها یکی از طرق مبارزه است.
۲ هشدار به جوانان و صیانت آنها از افتادن در دامهایی که برایشان گسترده اند، از راه تقویت مبانی ایمانی و ارزشهای اسلامی با بیانات منطقی و روشنگر، بیان عمق و گستره ظلمی که هم اکنون بر زنان می رود که کم از ظلم سابق نیست با ارائه نمونه هایی از واقعیات وضعیت زنان در غرب، انحرافات زندگی آنان، استقبال آنان از اسلام و سرخوردگی هایشان از فرهنگ الحادی و فساد.
۳ تعیین و معرفی موقعیتهای اجتماعی که با ویژگیهای طبیعی و روانی زن مناسب است و به نقش اساسی زن در خانواده لطمه نمی زند در چارچوب ارزشهای اسلامی.

از نظر مباحث فلسفی، کلامی ما واقعا هیچ فرقی بین زن و مرد سراغ نداریم و وجهی در اینکه برای زن بحثی از نظر فلسفی و کلامی داشته باشیم نمی بینیم. البته جای دارد که این مباحث از نظر دیگری مطرح شود و موضع اسلام در آن خصوص مشخص گردد.
کسانی که اطلاع چندانی از اسلام ندارند سعی دارند مطالبی را مبنی بر تفاوت بین زن و مرد از لحاظ انسانیت از دیدگاه اسلام مطرح کنند همانگونه که در ادیان دیگر این مطلب وجود دارد در حالی که در اسلام اختلافی از نظر مرتبه انسانی بین زن و مرد وجود ندارد. معیار انتخاب، برتری و الگوبودن چیز دیگری است که بین زن و مرد مشترک است. اسلام وقتی که می خواهد الگو معرفی کند حتی برای مردها زن را معرفی می کند:
«ضَرَب اللّه ُ مثلاً للذین آمنوا امرأهَ فرعون» در هیچ جای اسلام نمی یابید که زن عنصر درجه دوم قلمداد شده باشد بله در تفکرات الحادی قبل از اسلام برای زن حتی ماهیت انسانی قائل نبودند و این ربطی به اسلام و اصل ادیان ندارد بلکه برعکس اسلام از برترین مبارزان و مقابله کنندگان با آن تفکرات ارتجاعی است کما اینکه در تاریخ سراغ داریم و در معارف ما موجود است.