نقش غیرت مدارى در سلامت فرد و اجتماع

اشاره

لباس، نشانگر حالات روحى، ایمانى و شخصیت افراد است، زنان پوشیده در گوهر عفاف، درونى پاک و اعتقادى قوى دارند و حیا و حجاب را تدبیرى براى صیانت از خویش و سلامت جامعه اسلامى مى دانند. در مقابل، زنانى که از اعتقادى راسخ و بازدارنده بى بهره اند، پوشش هاى نامناسب برمى گزینند و جامعه را به سوى انحراف مى کشانند و ارزش هاى وجودى خویش را پاس نمى دارند. آموزه هاى دینى، غیرت شخصى را وسیله اى براى صیانت از خانواده و غیرت اجتماعى را سازوکارى براى سلامت اجتماع برمى شمارد.

این نوشتار، با انتقاد از وضع موجود (که متناسب با جامعه اسلامى نیست) در تلاش است با معرفى آموزه ها و توصیه هاى قرآنى و روایى، نقش از یاد رفته بعضى از افراد را در تقویت روحیه غیرت مدارى یادآور شود.

بازخوانى ضرورت عفاف و حجاب

حیا و حجاب زن، تدبیرى است که زن با نوعى الهام، براى گران بها کردن خود و حفظ موقعیتش در برابر مردان به کار مى برد؛ زیرا زن با هوش فطرى و حس ویژه خود، دریافته است که با عفت و حجاب، بهتر مى تواند مرد را مجذوب خود کند و هر چه متین تر و با وقارتر باشد، بر احترامش افزوده مى شود. در حقیقت بى حجابى نوعى حرکت بر خلاف فطرت و تمایلات و خواسته هاى بانوان است.

اساسا هنگامى که جامعه، زن را برهنه بخواهد، طبیعى است که روز به روز تقاضاى آرایش و خودنمایى، بیشتر مى شود. وقتى زن از طریق جاذبه جنسى اش، وسیله تبلیغ کالاها، دکور اتاق هاى انتظار و عاملى براى جلب جهانگردان و سیّاحان و مانند این ها قرار گیرد، شخصیت او به حد عروسک یا یک کالاى بى ارزش سقوط مى کند و ارزش هاى والاى انسانى او بکلّى به دست فراموشى سپرده مى شود. تنها افتخار این زن، جوانى و زیبایى و خودنمایى اش است که رفته رفته آن هم از بین مى رود و سرانجام به انسانى سرخورده و افسرده تبدیل خواهد شد.

در جامعه اى که چنین رویکردى وجود دارد چگونه زن مى تواند با ویژگى هاى اخلاقى، آگاهى و توانایى اش به مقام والایى برسد و الگوى مناسبى براى دیگر بانوان شود؟! دردآور است که در کشورهاى غربى و غربزده بیشترین شهرت و آوازه، پول و موقعیت براى زنان آلوده و بى بندوبارى است که به نام هنرمند و هنرپیشه معروف شده اند و به هر جا قدم مى نهند، مورد استقبال هوس پیشگان قرار مى گیرند.

در کشور اسلامى ما، آنگاه که نور انقلاب اسلامى تابیده شد، زن از ابتذال پیش گفته به در آمد و شخصیت خویش را بازیافت. حجاب را برازنده خود ساخت و در تمام صحنه هاى اجتماعى حتى در صحنه هاى جنگ با همان حجاب اسلامى ظاهر شد و نقشى سازنده ایفا نمود. اما امروزه افرادى که فرهنگ اسلامى را درک نکرده اند با عناوین و تدبیرهاى مختلف مى خواهند دوباره زنان را از منزلت و ارزش والاى دینى خود دور کنند و از مقام و منزلت آنان بکاهند. این افراد مى کوشند تا با تولید و عرضه اجناس به شکل هاى مختلف و ترویج فرهنگ مصرفى، که ارمغان غرب است، زنان را بفریبند و نیازهاى کاذبى را که خود به آن دامن زده اند، پاسخگو باشند؛ در حالى که حجاب، نشان دهنده استقلال در فرهنگ مذهبى و ملى ماست؛ نشانگر حیا و پاکى روح و روان زن است؛ ارزش زنان را بالا مى برد و نشانه عفاف و نوعى مصونیت است.

دختران و زنان با حجاب، از لحاظ روحى و اخلاقى سالم ترند. حجاب باعث مى شود زن، لطافت و طبیعت خود را حفظ کند و مانند گلى شود که در دسترس همگان نیست و زود پژمرده نمى شود. زن با حجاب چون کم تر دیده مى شود، محبوب است و هر چه محبوب باشد، مطلوب است.

وظیفه مسلمانان در پاسدارى از زنان و دختران

دشمنان اسلام مى کوشند تا زنان و دختران را از حریم عفاف و جاده سلامت به در آورده و مورد سوء استفاده قرار دهند. در مقابل، مسلمانان نیز وظایفى دارند و سکوت و بى توجهى در برابر این توطئه خانمان سوز، پسندیده نیست.

قرآن مجید به مؤمنان مى آموزد:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَهُ عَلَیْها مَلائِکَهٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُوءْمَرُونَ؛۲ اى کسانى که به خدا و رسولش ایمان آورده اید! خود و خانواده تان را از آتش دوزخى که مردم و سنگ ها، هیزم و آتش آن اند، حفظ کنید که مأموران آتش، فرشتگانى بسیار سخت دل اند که هرگز نافرمانى خدا نمى کنند و آنچه به آن ها گفته مى شود، فورا انجام مى دهند».

همچنین در آیه شریفه دیگرى آمده است که در روز قیامت وقتى انسان هاى ظالم را به طرف جهنم مى برند، آن ها با حالت ترس و ذلّت با گوشه چشم بر آتش دوزخ مى نگرند و در آن حال، مؤمنان خطاب به ظالمان مى گویند: «إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ؛۳ آرى زیانکاران کسانى هستند که خود و خانواده شان در امروز که قیامت است ضرر کرده اند».

این آیات و توصیه هاى معصومین به ما گوشزد مى کند که انسان علاوه بر آن که مسئول اعمال خویش است، باید در همه حال از کسانى که وابسته به او هستند (همچون زن، دختر، خواهر، فرزند، برادر و…) نیز مواظبت کند تا آنان را از کجروى و گناه باز دارد. در این راه، باید آنان را مورد کنترل قرار دهد و از برآوردن خواسته هاى نابجاى آنان پرهیز کند. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

«رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: کسى که از زنش اطاعت نماید، خداوند او را به صورت، در آتش مى اندازد. پرسیده شد: آن اطاعت چیست؟ فرمود: این که زن درخواست رفتن به حمام ها و عروسى ها و مراسم عید و جشن ها و نوحه سرایى ها و یا پوشیدن لباس هاى نازک و بدن نما را داشته باشد و شوهر از او اطاعت کند».۴

در نتیجه این سهل انگارى ها و بى توجهى ها در مهمانى ها، جشن ها و صحنه هاى اجتماعى، با آشکار شدن زینت و زیبایى زنان، نگاه هاى شهوت انگیز متوجه آنان مى شود و حوادث ناگوارى رخ مى دهد.

غیرت مدارى در روایات و سیره معصومین(علیهم السلام)

امام صادق(علیه السلام) به نقل از حضرت على(علیه السلام) مى فرماید:

اى اهل عراق! با خبر شدم که زنان شما در راه، با مردان برخورد مى کنند؛ آیا حیا و شرم نمى کنید؟! مرحوم کلینى مى گوید: در حدیث دیگرى آمده است که حضرت فرمود: آیا حیا نمى کنید و به غیرت نمى آیید که زنانتان به طرف فروشگاه ها بیرون مى روند و با افراد بى ایمان و لاابالى برخورد مى کنند؟!۵

همچنین در نامه ۳۱ نهج البلاغه از کلمات حضرت امیر استفاده مى شود که هر چه زن کم تر از منزل خارج شود، از جهات مختلف براى او و همسرش بهتر خواهد بود. البته اگر کار ضرورى و لازمى براى او پیش آید و خارج شود، باید حجاب را کاملاً رعایت کند و از هر گونه حرکت ناشایستى دورى کند. اسلام، با حضور محجبانه زنان در اجتماع مخالفتى ندارد و منافاتى بین کار زن و حجاب و مستور بودنش نمى بیند. او مى تواند در بیرون از خانه کار کند ولى باید مسائل شرعى را رعایت کند. هم چنان که حضرت امام(ره) بارها فرمودند که اگر شئون و مسائل شرعیه رعایت شود، خدمت و کار زن در جامعه مانعى ندارد.

صفت غیرت در انسان، مانند پاسبانى است که موجب ثبات خانواده مى گردد و غیرتمند با تعصب و حمیت و حفظ نوامیس خود، جلوى انحراف هاى احتمالى را خواهد گرفت. انسان غیور نه تنها نسبت به خانواده خود بلکه نسبت به ناموس دیگران نیز حساس است؛ زیرا وظیفه حراست و پاسبانى را منحصر در اهل و عیال خود نمى داند بلکه در سطحى گسترده تر در اجتماع و حتى در سراسر جهان خود را مسئول مى داند. او آفریده خالقى است که غیور مطلق است؛ چنان که در روایتى، به غیرت الهى اشاره شده است:

«خداوند غیرتمند است و هر انسان غیرتمندى را هم دوست دارد و چون غیور است، گناهان زشت را، چه آشکار و چه پنهانش، حرام کرده است».۶

در برابر، کسانى که غیرتمند نیستند ذلیل و خوار خواهند شد؛ چنان که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

«خدا، بینىِ مؤمن و مسلمانى را که غیرت نداشته باشد، به خاک ذلّت مى مالد.»۷

غیرت مدارى در سیره انبیا و امامان معصوم، به وضوح دیده مى شود. پیامبر گرامى اسلام با تأیید غیرتمدارى حضرت ابراهیم، خود را غیرتمندتر مى دانند و با یادآورى آثار زیانبار بى غیرتى، از همگان مى خواهند که از ایشان پیروى کنند:

«کان ابراهیمُ علیه السلام ابى غیورا و انا اغیرُ منه و ارغم الله انف من لا یغار من المؤمنین؛۸ پدرم ابراهیم مرد غیرتمندى بود، ولى من غیرتمندترم و خداوند، بینىِ مسلمانى را که غیرت ندارد، به خاک ذلت مى مالد».

در سیره امامان معصوم(علیهم السلام) که کردار و گفتار آنان نه تنها سرمشق شیعیان و مسلمانان بلکه الگوى آزادمردان جهان است، آموزه هاى فراوانى در این باره وجود دارد؛ براى مثال، حضرت امام حسین(علیه السلام)، سردار غیرت و آزادى، وقتى مشاهده نمود که لشکر یزید بین او و اهل بیت جدایى افکنده اند، با بازداشتن آن ها از حرکت به سوى خیمه هاى اهل بیت، غیرت مدارى خویش را نشان داده و فرمودند:

«اقول انا الذى اقاتلکم و لقاتلونى و النساء لیس علیهنّ جناح فامنعوا عتاتکم عن التعرّض لحرمى ما دمت حیّا؛۹ من با شما مى جنگم و شما نیز با من مى جنگید؛ زن ها که گناهى ندارند. تا من زنده هستم نگذارید سرکش ها و ستمکاران شما، متعرض اهل بیت من شوند».

با نگاهى به روایات و سیره معصومین(علیهم السلام) درمى یابیم که غیرت، از نیکوترین صفات مردان است. خداوند غیرتمندان را دوست دارد و خود نیز غیور است. بى غیرت، در دنیا و آخرت، عذاب مى کشد و بى عفتى نوامیس او، فساد خانوادگى، ناصالح شدن فرزندان و… نتیجه همین بى غیرتى است.

ناگفته نماند این صفت پسندیده و بعضى از صفات دیگر در حیوانات و پرندگان نیز وجود دارد. امام رضا (علیه السلام) در این باره فرمودند:

«خروس سفید، پنج خصلت از خصال انبیا را داراست: آگاهى به اوقات نماز، غیرت، بخشش، شجاعت و… ».۱۰

در حقیقت، وقتى صفت پسندیده اى در حیوانات و پرندگان که عقل ندارند، وجود دارد، باید در اشرف مخلوقات به نحو کامل تر موجود باشد. این روایت حضرت امیر(علیه السلام) که بى غیرت را واژگون و سیاه قلب مى دانند، شایان توجه است:

«ان اللّه یغار المؤمن فلیغر و من لا یغار فانّه منکوس القلب؛۱۱ خداوند نسبت به مؤمن غیرت دارد. او هم باید غیرت داشته باشد (که از صفات خداى بزرگ است). کسى که غیرت ندارد، قلبش واژگون و سیاه است».

اقسام غیرت

در یک نگاه کلى، مى توان غیرت را به اقسام زیر تقسیم کرد:

الف) غیرت در دین

مسلمان تا جایى که توان دارد، باید از دین دفاع کرده و آن را از خطرهاى احتمالى حفظ کند و در صورتى که لازم باشد از بذل جان و مال در این راه دریغ نورزد و در این راه نباید از سرزنش دیگران بهراسد. بسیارى از انبیا و امامان معصوم(علیهم السلام) و مردان صالح در طول تاریخ، جان و مال خویش را در راه حفظ و پاسدارى از دین، تقدیم کرده اند.

ب) غیرت نسبت به نوامیس (فرزندان و خویشان و هم کیشان)

انسان باید مراقب همسر، دختر، خواهر و هم کیشان خود باشد و آنان را از انحراف باز دارد و نگذارد در موارد غیرضرورى با نامحرم در تماس باشند. اختلاط و روابط ناسالم، عاملى در گسترش فساد و انحراف، و پرهیز از آن مورد توجّه جدّى اسلام و رهبران دینى است. اسلام، در عین تأکید بر حضور اجتماعى زن، آن را، بدون قید و شرط، مجاز نمى داند. یکى از شرایط مهم و اساسى در فعالیت و مشارکت اجتماعى زنان، رعایت مرزبندى و حفظ حریم است. قرآن مجید، درباره عدم اختلاط زنان و مردان مى فرماید:

«وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ؛۱۲ هرگاه از ایشان (زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله)) چیزى خواستید، از پشت پرده، طلب کنید».

هر چند شأن نزول این آیه، ویژه زنان رسول الله(صلى الله علیه وآله) است اما «مورد نزول» نمى تواند شمول مفهومى آیه را محدود کند.

بنابراین، آیه یاد شده به منظور منع اختلاط زن و مرد و حفظ زن ها از محرکات شهوانى وارد شده است. شهید مطهرى(ره) مى گوید: طبق این دستور مردان نباید وارد جایگاه زنان شوند و هر اندازه که رعایت حریم کنند به تقوا و پاکى، نزدیک تر خواهد بود.۱۳

امام صادق(علیه السلام) درباره رعایت این مرزبندى فرموده اند:

از جمله بیعت هایى که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از زنان گرفت این بود که در خلوت با مردان معاشرت و نشست و برخاست نکنند.۱۴

غیرت مرد مسلمان، امرى ستودنى است؛ چنان که امیرالمؤمنین آن را از نشانه هاى ایمان شمرده اند: «غیره الرجل الایمان؛۱۵ غیرت مرد و حراست او از ناموسش، جزء ایمان است».

در اسلام، غیرت بى جا ممنوع است؛ چنان که حضرت امیر(علیه السلام) در وصیت خود به امام حسن(علیه السلام) مى فرماید:

از غیرت و بدگمانى در جایى که نباید غیرت به کار برد، اجتناب کن؛ زیرا این کار، زن پاک را به ناپاکى و زن بى گناه را به اندیشه گناه فرا مى خواند.۱۶

هر چند غیرتمندى بسیار پسندیده است اما غیرتمند باید از بدگمانى و وسوسه هاى نابجا بپرهیزد؛ زیرا چنین رفتارهایى، کانون گرم خانواده را سرد و بى روح و خود فرد را نیز به بیمارى، مبتلا مى سازد.

از سوى دیگر، بى توجهى مردان نسبت به نوامیس نیز به شدت نکوهش شده است؛ چنان که پیامبر گرامى اسلام مى فرماید:

هر زنى که خود را بیاراید و خوش بو کند و از منزل خارج شود و شوهرش به این امر راضى باشد، خداوند در قبال هر قدمى که بر مى دارد، براى شوهرش خانه اى در دوزخ بنا خواهد کرد.۱۷

زن مسلمان با رفتارى مناسب و متین، زمینه گسترش عفت عمومى را فراهم مى آورد؛ زیرا جامعه اسلامى جامعه اى به هم پیوسته است و فرد نباید خود را تافته اى جدابافته از دیگران تلقى کند.

انسان مؤمن، نابهنجارى هاى اجتماعى را به همان سان که بر زن و ناموس خود برنمى تابد، درباره سایر زنان مسلمان نیز تحمل نمى کند (غیرت اجتماعى). مردان موظف اند در برابر حرمت شکنى ها ایستادگى کنند. امام صادق(علیه السلام) در تعبیرى ظریف به نتیجه چنین رویکردى اشاره مى نمایند:

نیکى کنید با پدرانتان تا پسرانتان به شما نیکى کنند و چشم پوشى کنید از زنان مردم تا مردم از زنانتان چشم بپوشند.۱۸

در سایه غیرت اجتماعى ضمانت هاى اجرایى براى فعالیت زنان فراهم مى آید و جامعه از امنیت و سلامت معنوى بهره مند مى شود.

انسان غیور، در مورد تربیت فرزندان حساس است و به همین جهت از ابتدا، زنى را برمى گزیند که مؤمن و پاک دامن باشد تا وظیفه هدایت فرزندان را به بهترین شکل انجام دهد. اساسا شیر مادر و رفتار و کردار او در تکوین شخصیت فرزندان بسیار مؤثر است که در جاى خود نیز، به اثبات رسیده است. انسان غیرت مدار، آمد و رفت ها و دوستان و آشنایان فرزندان خود را از نظر دور نمى دارد و با حساسیت هاى ویژه اى که دارد، او را در مسیر تربیت و سازندگى همراهى مى کند.

ج) غیرت در مال

انسان مسلمان، باید مالش را از راه حلال کسب کند و در حفظ و حراست آن نیز کوشا باشد و از اسراف و تبذیر و خسّت و بخل بپرهیزد و حقوقى را که خداوند بر مال واجب گردانیده، ادا کند و در یک کلمه، با مال خود آخرت خویش را آباد گرداند. ناگفته پیداست مالى که از راه حرام به دست آید وبال گردن صاحب خویش خواهد بود و زیان آن در دنیا و آخرت به او مى رسد.

پى نوشت ها:

۱ـ رساله نوین، عبدالکریم بى آزار شیرازى، ج ۳، ص ۴۹٫

۲ـ تحریم / ۶٫

۳ـ شورى / ۴۵٫

۴ـ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۳۰٫

۵ ـ همان، ص ۱۷۶، الکافى، ج ۵، ص ۵۳۷٫

۶ ـ الکافى، ص ۵۳۵٫

۷ـ همان، ص ۵۳۶٫

۸ ـ وسائل الشیعه، ص ۱۷۶٫

۹ـ نفس المهموم، شیخ عباس قمى، ص ۳۵۴٫

۱۰ـ سفینه البحار، شیخ عباس قمى، باب غیر.

۱۱ـ وسائل الشیعه، ص ۱۷۶؛ الکافى، ص ۵۳۶٫

۱۲ـ احزاب / ۵۳٫

۱۳ـ ر.ک: مسأله حجاب، مرتضى مطهرى، ص ۱۵۴٫

۱۴ـ وسائل الشیعه، ص ۱۷۴٫

۱۵ـ غررالحکم و دررالکلم، ج ۴، ص ۳۷۷٫

۱۶ـ نهج البلاغه، نامه ۳۱٫

۱۷ـ بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۹٫

۱۸ـ الامالى، ج ۶، ص ۲۸۸٫

سوتیتر

حیا و حجاب زن، تدبیرى است که زن با نوعى الهام، براى گران بها کردن خود و حفظ موقعیتش در برابر مردان به کار مى برد؛

دختران و زنان با حجاب، از لحاظ روحى و اخلاقى سالم ترند. حجاب باعث مى شود زن، لطافت و طبیعت خود را حفظ کند و مانند گلى شود که در دسترس همگان نیست و زود پژمرده نمى شود.

«خداوند غیرتمند است و هر انسان غیرتمندى را هم دوست دارد و چون غیور است، گناهان زشت را، چه آشکار و چه پنهانش، حرام کرده است»

هر چند غیرتمندى بسیار پسندیده است اما غیرتمند باید از بدگمانى و وسوسه هاى نابجا بپرهیزد؛ زیرا چنین رفتارهایى، کانون گرم خانواده را سرد و بى روح و خود فرد را نیز به بیمارى، مبتلا مى سازد.