شیفته «حیا» هستم

چه کنم تا با حیا شوم؟ حس می کنم خیلی گستاخ و بی پروا هستم . گاهی اوقات که به این مساله فکر می کنم عذاب وجدان پیدا می کنم، راهی نشان دهید

البته من دختری محجبه هستم و ظاهری مذهبی دارم؟ س . ر . م

دانشجوی گرامی، سؤال در مورد حیا و نحوه دستیابی به آن بسیار ارزشمند است; زیرا درباره یکی از بهترین صفات انسانی و الاهی است; صفتی که هر کس به آن آراسته باشد، از متانت و وقار و شخصیت والا برخوردار است . حیا برای زن و مرد زیبنده است; اما آراستگی زن ها به حیا از دو جهت اهمیت دارد: یکی از این جهت که زنان با حیا از شخصیت و متانت والایی برخوردارند و دیگر این که حیا موجب مصونیت آن ها از آفت ها و اسیب هایی است که گوهر وجود زن را نشانه رفته اند . از این رو، تبیین حیا و متمایز ساختن حیای پسندیده از آنچه به ظاهر حیا نامیده می شود ولی پسندیده نیست، بسیار شایسته است .
معنای حیا

حیا در لغت یعنی شرم داشتن از ارتکاب زشتی ها و در اصطلاح حالت روانی خاصی است که موجب متانت و وقار در رفتار و حرکات و سکنات انسان می شود . در نتیجه هر چه این حلالت در انسان قوی تر باشد، شخصیت آدمی وزین تر و رفتارش سنجیده تر خواهد بود و از آنچه با آراستگی شخصیت منافات دارد، بیش تر اجتناب می کند .

حیا در روایات جایگاهی ویژه دارد، به گونه ای که آن را محصول ایمان و حتی عین ایمان شمرده اند . امام صادق (ع) می فرماید: «حیا از ایمان است و ایمان در بهشت است .» (۱) «حیا و ایمان در یک رشته و همدوش همدیگرند; چون یکی از آن دو رفت، دیگری هم می رود .» (۲) بنابراین، حیا ثمره ایمان است . هر چه ایمان انسان بیش تر باشد، حیا بیش تر در رفتارش مشاهده می شود و از ارتکاب کارهای زشت بیش تر احساس شرمندگی می کند . در مقابل، هر چه ایمان انسان ضعیف تر باشد، گستاخی اش برای انجام گناه بیش تر خواهد شد . امام صادق (ع) فرمود: کسی که حیا ندارد دین ندارد . (۳) در این روایت، امام (ع) حیا را معادل دین قرار داده است و این اهمیت حیا و جایگاه رفیع آن را در معارف دینی نشان می دهد .
اقسام حیا

همان طور که در مسائل مادی افراد غیر ماهر و غیر متخصص اشیای بدلی را بااشیای با ارزش اشتباه می گیرند و فریب می خورند، در بازار معنویت نیز گاه مردم به سبب جهل و عدم آشنایی با معارف دینی امور ناپسند را پسندیده و ارزشمند تلقی می کنند . از این رو، امامان معصوم (ع) و پیامبر گرامی (ص) در جهت تبیین معنای واقعی واژه ها کوشیده اند . پیامبر گرامی (ص) فرمود: دو نوع حیا داریم: حیای عقل و حیای حمق . حیای عقل علم است و حیای حمق نادانی . حیای برآمده از عقل همان حیای پسندیده است که معادل ایمان و دین معرفی شده است . انسان مؤمن با حیا است; ولی حیا مانع سؤال کردنش نمی شود . بدین سبب، هر چه نمی داند با کمال متانت و جرات می پرسد و جهل خود را به علم تبدیل می کند .

کم رویی سبب می شود افراد نتوانند از توانایی های شان به خوبی استفاده کنند، جرات سؤال کردن نداشته باشند و در جهل باقی بمانند . این نوع حیا امری ناپسند است و همان چیزی است که روان شناسان آن را اختلال ارتباطی تلقی می کنند . افراد خجل و کم رو در واقع بیمارانی هستند که به درمان نیاز دارند . در برابر این گروه، دسته ای نیز راه افراط پیموده، گستاخی بیش از حد از خود نشان می دهند و بدون تفکر به هر عملی دست می یازند . چنین افرادی نیز مشکل دارند و به فرموده قرآن با دست خودشان خود را به هلاکت می افکنند . از این رو، خداوند انسان را از انجام اعمال نسنجیده باز می دارد و می فرماید: «و لا تلقوا بایدیکم الی التهلکه و احسنوا ان الله یحب المحسنین; خودتان را با دستان خودبه هلاکت نیندازید . سنجیده و نیکو عمل کنید که خداوند نیکوکاران را دوست دارد .» (۴)

آنچه گفته شد نشان می دهد حیا حالتی است متعادل و دارنده این حالت، افزون بر حفظ دین و ایمان، از گستاخی در اعمال نسنجیده و رفتارهای حماقت آمیز و انزواطلبی و کم رویی می پرهیزد .

راهکارهای دستیابی به حیا

برای رسیدن به مرز اعتدال در روابط اجتماعی و فردی و ایجاد حالت حیا، راهکارهای زیر سودمند می نماید:

۱ . اجتناب از گناه، حتی گناهان کوچک; انسانی که از گناهان کوچک پرهیز نمی کند، کم کم به گناهان بزرگ روی می آورد .

۲ . انجام صحیح واجبات و تکالیف دینی

۳ . عمل به مستحبات و دوری از مکروهات در حد امکان

۴ . دوستی با افراد با حیا و اجتماعی

۵ . قطع ارتباط باافراد گناهکار

۶ . به قدر ضرورت سخن گفتن و اجتناب از پرگویی; در روایات آمده است: کسی که بسیار حرف می زند، لغزش هایش زیاد می شود و حیای وی کاهش می یابد .

۷ . باتامل و احتیاط سخن گفتن

۸ . پرهیز از اظهار نظر قطعی در امور تردیدآمیز; اگر به درستی چیزی اطمینان ندارید، گفتارتان را با الفاظ «شاید» و «امکان دارد» همراه سازید .

۹ . کنترل چشم و گوش و دهان و . . . ; به هر صدایی گوش ندهید، به هر کاری دست نزنید، در هر راهی قدم نگذارید، از هر غذایی نخورید و تمرین کنید اعضا و جوارح شما در اختیار خودتان باشد .

۱۰ . تقویت ایمان; برای تقویت ایمان سعی کنید معرفت خود به خداوند و معاد را بیش تر کنید . تقویت ایمان به تدریج حاصل می شود . پس با تمرین و پشتکار به آنچه بیان شد عمل کنید تا ان شاء الله به گوهر زیبای حیا دست یابید و حیا را سرلوحه همه اعمال و رفتارتان قرار دهید . ان شاء الله .

پی نوشت:

۱ . اصول کافی، ج ۳، ص ۱۶۵ .

۲ . همان .

۳ . همان .

۴ . بقره (۲): ۱۹۵ .

پایگاه حوزه