خانه / از منظر اجتماعی روانی تاریخی / از منظر روانی / فطری یا حیا، فطری یا اکتسابی؟

فطری یا حیا، فطری یا اکتسابی؟

حیا، فطری یا اکتسابی؟

 

یکى از امتیازات انسان، در مقایسه با موجودات دیگر، تهیه پوشش مناسب براى اندام خویش است . بر این اساس، لباس پوشیدن یکى از شؤون و ویژگى‏هاى انسان است . لباس، افزون بر حفظ انسان از سرما و گرما و برف و باران و یارى دادن وى در حفظ عفت و شرم، در آراستگى و زیبایى آدمى نیز نقشى مهم ایفا مى‏کند و مى‏توان آن را نشان دهنده گرایش اعتقادى فرد و تعلق وى به فرهنگى خاص دانست . قرآن کریم ضمن نعمت و هدیه خداوند خواندن لباس به کارکردهاى مختلف آن اشاره مى‏کند و مى‏فرماید: «اى فرزندان آدم، براى شما لباسى فرو فرستادیم که اندام شما را مى‏پوشاند و مایه زینت‏شما است و لباس تقوا بهتر است . این از آیات خداوند است . باشد که متذکر شده پند گیرید .» (۱)

 

در کتاب مقدس نیز مى‏خوانیم: «چون زن دید که آن درخت‏براى خوراک نیکو است و به نظر خوش‏نما و درختى دلپذیر، دانش افزا . پس از میوه‏اش گرفته بخورد و به شوهر خود نیز داد و او خورد . آنگاه چشمان هر دوى ایشان باز شد و فهمیدند که عریانند . پس برگ‏هاى انجیر به هم دوخته، سترها براى خویشتن ساختند . . . . و خداوند، رخت‏ها براى آدم و زنش از پوست‏بساخت و ایشان را پوشانید . (۲)

بر اساس پژوهش‏ها، از آغاز پیدایش انسان، هر یک از زن و مرد کوشیده است تا پوشش مناسب خود را تهیه کند . آدمى نخست‏با برگ درختان، سپس با پوست‏حیوانات و بعدها با دست‏بافت‏هاى خود، خویش را پوشاند . (۳)

خوشبختانه با پیشرفت صنعت و دست‏یافتن به منابع و ابزار جدید، پوشش نیز از تغییرات تکاملى بهره‏مند گردید و انسان به پوشاک مناسب‏تر دست‏یافت . نکته قابل توجه آن است که اگر چه حیات آدمیان از همان آغاز با «پوشش‏» پیوند خورده است، به دلیل وجود نوعى احساس حیاى طبیعى در جنس ماده، زنان در طول تاریخ در امر پوشش تلاش و جدیت‏بیش‏تر از خود نشان داده‏اند . (۴) دانشمندان، در مورد علت اشتیاق و جدیت‏بیش‏تر زنان، نظرهاى گوناگون ارائه داده‏اند. بسیارى ریشه اشتیاق بیش‏تر زنان به پوشش را طبیعت آنان دانسته‏اند . ویل دورانت مى‏گوید: «شرمگینى، خاص نوع انسان نیست و شباهت آشکارى دارد به کراهت‏حیوان ماده از جفت‏شدن در غیر فصل جفت‏جویى یا خارج از حد معتدل آن . مسلما ریشه شرمگینى نیز از همین جا است .» (۵)

 

در مقابل، ویلیام جیمز، روان‏شناس معروف، حیا را امرى اکتسابى مى‏داند و مى‏نویسد: «زنان دریافتند که دست و دلبازى مایه طعن و تحقیر است و این امر را به دختران خود یاد دادند . . . .» یکى از محققان سبب گرایش زنان به حیا را چنین توضیح داده است: «خوددارى از انبساط و امساک در بذل و بخشش، بهترین سلاح براى شکار مردان است . . . مرد جوان به دنبال چشمان پر از حیا است و بى آن که بداند، حس مى‏کند که این خوددارى ظریفانه از یک لطف و دقت عالى خبر مى‏دهد .» (۶) شوپنهاور نیز حیاى زن را رهاورد پیمان پنهانى زنان براى افزایش ارزش و جذابیت‏خود و وادار ساختن مرد به جست و جو مى‏داند . (۷) طبق این دیدگاه، حیا امرى غریزى نیست . به نوعى در نهاد زنان ریشه دارد و از سرشت‏خاص آنان بر مى‏خیزد .

به هر حال، به گواهى متون تاریخى، در میان اکثر قریب به اتفاق ملت ها و کشورهاى جهان حجاب زنان معمول بوده است . مورخان، به‏ندرت از اقوامى بدوى که زنانشان داراى حجاب مناسب نبوده یا برهنه در اجتماع ظاهر مى‏شدند، نام مى‏برند . تعداد این اقوام آن قدر اندک است که در مقام مقایسه قابل ذکر نیستند . (۸)

حجاب زنان در طول تاریخ، فراز و نشیب‏هاى بسیار دیده و در سایه فرهنگ‏ها و سلیقه‏هاى حاکمان و متنفذان مذهبى تشدید یا تخفیف پذیرفته، ولى هماره تداوم یافته و هیچ‏گاه به طور کامل از میان نرفته است . بسیارى از مؤرخان به گستردگى دامنه حجاب و رواج آن در بین زنان اشاره کرده‏اند . فرید وجدى با تصریح به قدمت‏حجاب، با استناد به دایره‏المعارف لاروس، گزارشى مفصل از پوشاندن صورت و همه اندام‏ها توسط زنان یونانى و فنیقى ارائه مى‏دهد و از رواج حجاب در میان زنان اسبرطا، سیبرى، آسیاى صغیر، فارس و عرب سخن مى‏گوید . (۹)

 

بسیارى از متفکران، برابر آیات قرآن و کتاب مقدس – آدم و حوا بدون حضور ناظرى بیگانه از برهنگى احساس شرم کردند و بدون آن که تحت تاثیر هیچ آموزه، فرمان یا تذکرى قرار گیرند، به وسیله برگ‏هاى درختان بهشتى به سرعت‏خود را پوشاندند – راز رویکرد انسان به پوشش را نهاد و فطرت او دانسته‏اند; زیرا اولا، نخستین انسان‏ها به طور فطرى به پوشش روى آورده‏اند . ثانیا، گزارش‏هاى موجود به خوبى اثبات مى‏کند که حجاب زن در نقاط مختلف جهان به طور کامل رعایت مى‏شده و در بعضى از موارد با شدت و سختى همراه بوده است . ثالثا، اگر اکنون نیز به لباس ملى کشورهاى جهان بنگریم، معمول بودن حجاب زنان را به خوبى در مى‏یابیم . آقاى «براون واشنایدر» در کتابى به نام «پوشاک اقوام مختلف‏» تصویر لباس‏هاى ملى و رایج کشورهاى مختلف جهان از عهد باستان تا قرن بیستم را به تفصیل ارائه کرده است . نگاهى کوتاه به این کتاب نشان مى‏دهد یهودیان، مسیحیان، اعراب، یونانیان، اهالى رم، آلمان، خاور نزدیک و . . . حجاب را به طور کامل رعایت مى‏کردند و اکثرا سر خویش را نیز مى‏پوشاندند . برابر تصاویر این کتاب، کاهش تدریجى حجاب زنان از نیمه دوم قرن هیجدهم در اروپا آغاز شد; ولى حتى تا اواخر قرن نوزدهم، اروپاییان همچنان لباس بلند مى‏پوشیدند و سر را نیز مى‏پوشاندند . (۱۰)

متداول بودن حجاب در میان ملل مختلف که عقیده، مذهب و شرایط جغرافیایى متفاوت داشتند، نیز نشان دهنده تمایل فطرى زنان به حجاب دانسته شده است .

بسیارى از جامعه‏شناسان حجاب زن را مقتضاى طبیعى جامعه بشرى معرفى کرده‏اند . مونتسکیو مى‏نویسد: «قوانین طبیعت‏حکم مى‏کند زن خوددار باشد; زیرا مرد با تهور آفریده شده است و زن نیروى خوددارى بیش‏ترى دارد . بنابراین، تضاد بین آن‏ها را مى‏توان با حجاب از بین برد و بر اساس همین اصل، تمام ملل جهان معتقدند که زنان باید حیا و حجاب داشته باشند .» (۱۱)

 

در نظر منتسکیو، از دست رفتن عفت زنان به قدرى نواقص و معایب پدید مى‏آورد و روح مردم را فاسد مى‏کند که اگر کشورى بدان دچار گردد، در بدبختى‏هاى فراوان فرو مى‏رود . به خصوص در حکومت دموکراسى از دست رفتن عفت‏سبب بزرگ‏ترین بدبختى‏ها و مفاسد مى‏شود و اساس حکومت را از بین مى‏برد . بدین جهت، «در جمهورى نه تنها اخلاق فاسد بلکه تظاهر به فساد اخلاق و سبکى را نیز منع کرده‏اند; چه آن که عشوه‏گرى و طنازى که از بیکارى زن‏ها تولید مى‏شود، نتیجه‏اش آن است که قبل از آن که خود زن‏ها را فاسد کند، دیگران را فاسد مى‏نماید .» (۱۲)

در نظر منتسکیو، از دست رفتن عفت زنان به قدرى نواقص و معایب پدید مى‏آورد و روح مردم را فاسد مى‏کند که اگر کشورى بدان دچار گردد، در بدبختى‏هاى فراوان فرو مى‏رود .

با عنایت‏به تمایل فطرى زن و نقش حیاتى پوشش زنان در کنترل و هدایت غرائز شهوانى در مسیر صحیح و جلوگیرى از فساد و تباهى جامعه، پیامبران الهى، هماهنگ با فطرت انسانى زنان، آنان را به حجاب فراخواندند و بدین وسیله اشتیاق درونى‏شان را با قوانین تشریعى استحکام بخشیدند . (۱۳)

آرى، پروردگار جهانیان از یک سو گرایش به پوشش را در نهاد زنان به ودیعت گذارد; از سوى دیگر، پوشاک را در لابه‏لاى نعمت‏هاى بیکرانش به بشر ارزانى داشت; و از سوى سوم «حجاب‏» را بر زنان واجب ساخت تا گوهر هستى «زن‏» در صدف پوشش صیانت گردد و جامعه از فرو افتادن به گرداب فساد و تباهى نجات یابد . قرآن کریم برهنگى و کنارگذاشتن لباس را دام شیطان معرفى مى‏کند و انسان‏ها را از فروافتادن در چنین دامى بر حذر مى‏دارد: «اى فرزندان آدم، مبادا شیطان شما را بفریبد آنچنان که پدر و مادر شما را از بهشت‏بیرون راند و لباسشان را از تنشان بیرون آورد ….(۱۴)

 

 

پى‏نوشت:

۱ . اعراف (۷): آیه ۲۷ .

۲٫ تورات، سفر پیدایش، باب ۳، آیات ۶- ۸ و ۲۰ و ۲۱ .

۳ . ویل دورانت در صفحه ۱۵۵ نخستین جلد تاریخ تمدن درباره پوشاک انسان و تاریخ صنعت‏بافندگى مى‏نویسد: از آن وقت که انسان توانست‏سنجاق و سوزن را بسازد، به بافندگى پرداخت; و نیز مى‏توان گفت که، از وقتى که انسان بافندگى را آغاز کرد بر حسب ضرورت سوزن و سنجاق را ساخت; چون انسان تنها به این خشنود نبود که با پوست‏حیوانات خود را بپوشاند . با پشم گوسفند و الیاف گیاهان لباس‏هایى را براى خود تهیه کرد و همین لباس ساده است که جامه رد هندى و شنل یونانى و لنگ مصرى قدیم و سایر اقسام گوناگون و جذاب لباس انسان را در عهدهاى مختلف تشکیل داده است . در این هنگام است که بافندگى از مهم‏ترین هنرهاى مخصوص زن گردیده است . دوک‏ها و ماسوره‏هایى که در میان عصر جدید به دست آمده، به خوبى نشان مى‏دهد که صنعت عظیم بافندگى ریشه دورى دارد .

۴٫ المراه و فلسفه التناسلیات، فخرى، ص ۲۷۸، لذات فلسفه، ویل دورانت، ص ۱۲۹ .

۵٫ لذات فلسفه، ویل دورانت، ترجمه عباس زریاب، ص ۱۲۹ .

۶ . همان، ص ۱۲۹ .

۷ . حسینى نجفى، ص ۱۱۶ .

۸٫ النادر کالمعدوم; موارد کمیاب همانند نایاب است .

۹ . دایره المعارف فریدوجدى، ج ۳، ص ۳۳۶ .

۱۰ . ر . ک . پوشاک اقوام مختلف، ترجمه یوسف کیوان شکوهى .

۱۱ . زن در آیینه تاریخ، على اکبر علویقى، ص ۱۱۵ .

۱۲ . روح القوانین، منتسکیو، ترجمه على اکبر مهتدى، ص ۳۲۵ .

۱۳٫ براى تفصیل بیش‏تر به حجاب در ادیان الاهى از نگارنده مراجعه مى‏شود .

۱۴٫ اعراف (۷): ۲۷ .

 

منبع :پرسمان – باتلخیص

تنهظیم برای تبیان :داوودی

همچنین ببینید

«مشاوره» برای روز مشکلات نیست

متأسفانه برخی افراد برای مسائل ظاهری زندگی، از قبیل خرید ماشین و منزل و وسایل ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *