خانه / روایات در زمینه حجاب / هشدارهاى اجتماعى بى شرمى و پرده درى

هشدارهاى اجتماعى بى شرمى و پرده درى

هشدارهاى اجتماعى  بى شرمى و پرده درى

قال على (علیه السلام):

«اِیّاکَ وَالقُحَه فَأنَّها تَحدُوکَ عَلى رُکوبٍ القَبائح وَ التَّهَجُّم عَلى السَیّئات؛(۱) از بى شرمى و بى حیایى دُورى کن، زیرا این (صفت زشت) تو را بر زشتیها مسلط مى کند و بسوى بدیها به پیش مى برد.»

یکى از هشدارهاى اجتماعى که در فرهنگ دینى از آن به عنوان مفتاح و کلید بدیها یاد شده نداشتن شرم و حیاء و پرده درى است.

کسى که از خوى زیباى حیاء محروم گردد پرده هاى عصمت و پاکى را یکى از پس دیگرى از جلو راه بر مى دارد و به هرگونه پلیدى و پلشتى تن مى دهد. در روایت فوق که از امام على(ع) نقل کردیم به سه نکته اشاره شده است:

۱ـ اعلام خطر نسبت به کمرنگ شدن حیاء و شرم در جامعه دینى، زیرا واژه \”قحه\” از ریشه\”وقح\” و وقاحت است و به معناى \”قله الحیاء\” و رخت بر بستن حیاء از زندگى انسان آمده است.

۲ـ اگر صفت زیباى شرم و حیا از زندگى فردى و اجتماعى انسانها جدا شد زمینه هاى ارتکاب گناه و رفتار زشت به آسانى فراهم مى گردد.

۳ـ انسان بى حیاء و پرده در، هجوم به گناهان مى برد و ارتکاب کار زشت برایش آسان مى شود و در واقع به سوى بدیها سوق داده مى شود.

لغت شناسان حیاء را این گونه معنى کرده اند:

«اَلحَیاءُ اِنقِباضُ النَّفسِ عَنِ القَبائح وَ تَرکُهُ لِذالِک؛(۲) شرم، خود دارى نفس است از زشتى ها و انجام ندادن آنها به خاطر زشت بودن آنها.»

در حقیقت آدم با حیاء، بر خود مسلط است، با تقویت اراده، نفس خود را کنترل مى کند و از گرایشهاى نفس حیوانى به سوى بدیها جلوگیرى نماید.

علامه جوادى آملى مى نویسد:

«منشأ حیاء ادراک چیزى است که صدور آن زشت باشد، و اثر آن ابتدا در چهره ظاهر مى شود. حیاء از ارتکاب قبیح \”فضیلت\” است و حیاء از فراگیرى احکام دینى \”رذیلت\” بنابراین حیاء بر محور متعلق به حسن و قبح متصف مى شود.»(۳)

حیاء و کمرویى

در آغاز این فصل از نوشتار شایسته است به این نکته اشاره کنیم که: فرق است بین شرم و حیاء داشتن و کمرو بودن. برخى از افراد بین این دو فرق نمى گذارند، و حال آن که مى توان گفت این دو مفهوم در برابر هم قرار دارند، توضیح این که:

کمرویى، ناتوانى یا کم توانى فراگیر اجتماعى است، کمرویى نوعى اختلال رفتارى است و مى توان آن را از عوامل بازدارنده رشد شخصیت اجتماعى انسان بشمار آورد. ریشه کمرویى توجه زیاد به خود و ترس از مواجهه با دیگرى است.

اما \”حیاء\” و خویشتن دارى از انجام کار زشت و رفتار ناپسند، امرى ارادى و ارزشمند و خوشایند است، انسان کم رو گرفتار شخصیت منفى در اجتماع است ولى انسان با حیاء داراى متانت و وقار اجتماعى است. و مردم او را به عنوان انسان مثبت و با اراده و با شخصیت مى شناسند.

در فرهنگ دینى و روایى ما کم رویى نکوهش و از حیاء و شرم ستایش شده است، امام على(ع) مى فرماید:

«اَلحَیاءِ یمنع الرِّزق؛(۴) کم رویى مانع رزق و روزى است.»

روشن است کسى که کمرو باشد و از روبرو شدن با دیگران وحشت داشته باشد و نتواند با همنوعان خود ارتباط برقرار کند، زمینه کسب و کار و اشتغال او ضعیف مى گردد و در نتیجه عنصر سربار خواهد شد که قدرت کار و ابتکار از او گرفته شده است.

در بیان دیگر آن حضرت مى فرماید:

«من زقّ وجهه زقّ علمه؛(۵) کسى که کمرو باشد دانایى و دانش او هم اندک خواهد بود.»

دانش پژویى که توانایى و روى پرسش و سؤال از استاد را نداشته باشد پیشرفت چشمگیرى نخواهد داشت. علم دانش با گفتگو و پرسش و پاسخ بالنده مى شود و ژرفا پیدا مى کند، دانش آموز و یا دانشجوى کم رو بسیارى از مجهولاتش بى پاسخ مى ماند و در نتیجه علم و دانش او پرورش لازم را پیدا نمى کند.

البته حیاء و شرمى که ریشه عقلانى داشته باشد زیبا و زیبنده انسان خداباور است به همین جهت در روایات دینى حیاء به دوگونه تقسیم شده است، رسولخدا(ص) فرمود:

«الحیاء حیاءان حیاء عقلٍ و حیاء حمقٍ فحیاء العقل العلم، و حیاء الحمق الجهل؛(۶) حیاء دوگونه است حیاى ناشى از خرد و حیاى برخاسته از نابخردى، حیاى خرد دانش است و حیاى نابخردانه جهل و نادانى.»

انسان عاقل و خردمند خود را در محضر خدا مى بیند و از قانون شکنى و عبور از محرمات الهى و شکستن مرزها و حدود دینى، پرهیز مى کند و با پاکى و پروا داشتن از هرگونه بى پروایى و بى تقوایى دورى مى گزیند و مى داند که در برابر هر گناهى چندین چشم تیزبین در عالم هستى او را رَصَد مى کنند از این رو حریم مى گیرد و حرمت قوانین و فرامین الهى را رعایت مى کند و از هرگونه زشتى و رذیلت خود را مصون و محفوظ نگه مى دارد. این نتیجه حیاى خردمندانه انسان مؤمن است.

اما کسى که لباس شرم و حیا را دریده است گمان مى کند که دیده هشیار و بیدارى نیست و گاهى به خیال خام خویش گوشه خلوتى پیدا مى کند و گناه مى کند، غافل از آن که:

آفرینش همه تنبیه خداوند دل استدل ندارد هر آنکس که ندارد به خداوند اقرار

این همه نقش عجیب بر در و دیوار وجودهر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار

رسولخدا(ص) فرمود:

«از مثل هاى پیامبران جز این سخن مردم بر جاى نمانده است: وقتى حیا نداشتى هر کارى مى خواهى بکن.»(۷)

این هشدار جدى است، یعنى اگر کسى بى حیا و پرده در شد و از خدا و خلق شرم نکرد در لبه پرتگاه است و هر آن ممکن است سیل او را به کام خود فرو ببرد و نابود سازد.

حیاء لباس اسلام

از رسولخدا(ص) چنین نقل شده است که فرمود:

«الاسلام عریانٌ و لباسه الحیاء؛(۸) اسلام برهنه است و حیاء پوشش آن است.»

\”لباس ظاهرى\” براى انسان چند خاصیت دارد:

الف: عورت و عیب هاى جسمى انسان را مى پوشاند.

ب: حافظ و نگهدارنده بدن از آسیب هاست.

ج: نزدیکترین چیز به بدن لباس است.

د: در برابر سرما و گرما به انسان کمک مى کند.

هـ: اصولاً لباس مایه زینت و زیبایى اندام است.

دین وایمان و اسلام هم لباسى دارد که همه این آثار بر او بار مى شود و آن شرم وحیاء است. شرم و حیاء عیوب باطنى انسان را مى پوشاند، انسان را در برابر آسیبها و آفتها محافظت مى کند، نزدیکترین صفت فضیلت که سرآمد همه فضیلتها به شمار آمده است \”حیاء\” است.

حیاء یک ارزش و زینت براى انسان است، عامل بازدارنده از ارتکاب بى پرواییها بشمار مى رود. از این رو باید گفت: حیاء یک صفت وجودى است نه عدمى، حیاء حالت انفصال نفسانى نیست که از ضعف و سستى و بى ارادگى انسان حکایت کند، بلکه حیاء یک حالت فعال در وجود آدمى است که در رفتار او تجلّى و تبلور پیدا مى کند، انسان با حیاء شخصیت انسانى و اجتماعى خود را به نمایش مى گذارد.

به همین جهت اسلام از او به عنوان \”لباس\” نام برده یعنى هم عامل بازدارنده است و هم عامل زینت بخش، آراستگى انسان در فضاى ارزشها در درجه اول به وسیله حیاى او به دست مى آید.

انسان با حیاء با رفتار خود شخصیت ایمانى و الهى خود را نشان مى دهد و عقل و خرد خود را به اثبات مى رساند:

على(ع) فرمود:

«اَعقَلُ النّاسِ اَحیاهُم؛(۹) خردمندترین انسانها با شرمترین آنهاست.»

و باز فرمود:

«اَلحَیاءُ سَبَبٌ الى کُلِّ جَمیل؛(۱۰) شرم وسیله رسیدن به هر زیبایى و نیکى است.»

و در یک سخن، به فرمایش على(ع):

«اَلحَیاءُ مِفتاحُ کُلِّ خَیر؛(۱۱) شرم کلید همه خوبیهاست.»

آثار و پى آمد بى حیایى

در نقطه مقابل شرم و حیاء، بى پروایى و بى حیایى است. انسانى که حیاء ندارد هیچ دست اندازى در برابر خود نمى بیند، مرکب شهوات او لجام گسیخته است و او را به پیش مى برد، هیچ مانعى و رادعى براى خود نمى بیند، به قول معروف: \”به ترس از کسى که از خدا نمى ترسد\” کسى که حریم حرمت خداى جهان را نگه نمى دارد از او باید ترسید، اعتماد و اطمینان به او کارى نابخردانه است، پیامبر بزرگوار اسلام در یک هشدار جامع به جامعه اسلامى خطر بى حیایى و بى تعهدى و بى تفاوتى را این گونه گوشزد نموده است:

«کیف بکم اذا فسد نساؤکم و فسق شبابکم و لم تأمروا بالمعروف و لم تنهوا عن المنکر؟ قیل له: و یکون ذلک یا رسول اللّه؟ قال: نعم و شرّ من ذلک، و کیف بکم اذا امرتم بالمنکر و نهیتم عن المعروف؟ قیل: یا رسول اللّه و یکون ذلک؟ قال: نعم و شرٌّ من ذلک. وکیف بکم اذا رأیتم المعروف منکراً و المنکر معروفاً؛(۱۲) چگونه باشید آن گاه که زنانتان فاسد شوند و جوانانتان بدکاره گردند و امر به معروف و نهى از منکر نکنید؟ گفتند: اى پیامبر خدا آیا این ممکن است؟ فرمود: آرى و از این بدتر نیز توان بود. چگونه باشید آنگاه که به کارهاى زشت دستور دهید و از کارهاى نیک مردم را بازدارید؟ گفتند: آیا ممکن است؟ فرمود: آرى بدتر از آن این که نیک را زشت و زشت را نیک انگارید.»

\”فاسق و فاسد\” به کسى گفته مى شود که از پوسته اسلام خارج شود. اگر کسى در رفتار از چارچوب شریعت محمدى(ص) بیرون رفت و حکم و قانون الهى را نپذیرفت و به آن پایبندى نشان نداد، قرآن به او سه لقب داده است \”ظالم\”(۱۳) و \”کافر\”(۱۴) و \”فاسق\”(۱۵).

بنابراین انسان بى حیاء در گام اول به خویشتن ستم مى کند و در گام دوم از راه درست و راست دین خارج مى شود و در سومین گام در ردیف کافران و بى دینان قرار مى گیرد، از این رو در روایات آمده است که امام صادق(ع) فرمود:

«لا ایمان لمن لاحیاء له؛(۱۶) ایمان ندارد کسى که حیاء ندارد.»

رسولخدا(ص) فرمود: «…من حرم الحیاء فهو شرٌّ کلّه؛(۱۷) آن که از (نعمت) حیاء محروم شد تمام وجودش شر و بدى است.»

اگر سیل بند شکسته شد خطر آب گرفتگى و تخریب قطعى و حتمى است، حیاء سیل بند مستحکمى است در برابر شرور و گناهان، اگر کسى حیاء را از دست داد گویا این سد شکسته شد و خطر نابودى نزدیک گردید.

على(ع) فرمود: «الحیاء یصدّ عن فعل القبیح؛(۱۸) شرم و حیاء مانع زشتکارى است.»

اگر این مانع برداشته شد زشتى ها و پلشتى ها در زندگى اجتماعى یکى پس از دیگرى خود را نشان خواهد داد.

کم حیایى در زنان

حیاء به عنوان یک صفت ارزشى و یک فضیلت اخلاقى در رفتار هر کسى جلوه کند زیباست ولى پیامبر اکرم(ص) فرمود:

«الحیاء حسن ولکنّ فى النّساء احسن؛(۱۹) شرم خوب است ولى در زنان خوبتر و زیباتر است.»

به گفته یکى از دانشمندان اسلامى:

«گرچه این خصلت، اختصاص به زنان ندارد ولى زن سهم بیشترى در این باره دارد، زنى که با حیاست در کردار،گفتار، تصمیم گیریها، در محل کار، محل تحصیل،منزل و در زندگى داراى وقار، نجابت، متانت، شایستگى، و انضباط ویژه اى است که وى را از دیگران متمایز مى سازد. در نتیجه مى نمایاند که این زن از اصالت و شخصیت و نیز از عفت و پاکدامنى بیشترى برخوردار است… .»

ویل دورانت مى گوید: «جنگ زنان عاقل با گریز و شرم رویى است، شرم رویى نوعى عقب نشینى مدبّرانه است که از ترس و پاکى مى زاید و با لطف و زرنگى گسترش مى یابد.»(۲۰)

به همان نسبت که شرم و حیاء در زنان نشانگر شخصیت متین آنها به شمار مى رود، بى حیایى و پرده درى نشان دهنده سبکى و بى شخصیتى آنان است. ویل دورانت مى گوید:

«زنان بى شرم جز در موارد زودگذر، براى مردان جذاب نیستند خود دارى از انبساط و امساک در بذل و بخشش بهترین سلاح براى شکار مردان است؟ اگر اعضاى نهانى انسان را در معرض عام تشریح مى کردند توجه ما به آن جلب مى شد ولى \”رغبت و قصد\” به ندرت تحریک مى شد.

مرد جوان به دنبال چشمان پرحیاست و بى آن که بداند حسّ مى کند که این خوددارى ظریفانه از یک لطف و رقّت عالى خبر مى دهد، حیاء پاداشهاى خود را پس انداز مى کند و در نتیجه نیرو و شجاعت مرد را بالا مى برد.»(۲۱)

در منابع دینى نیز به این نکته اشاره شده و نسبت به کم حیایى و بى حیایى زنان هشدارهاى لازم داده شده است، حاصل آن این است که: اگر در جامعه دینى زنان از حیاء و شرم لازم برخوردار نباشند آن جامعه در حال انفجار خواهد بود و زود یا دیر کیفر اعمال خود را خواهد دید.

استعمارگران و استکبار گستران عالم نیز از این کانال جوامع اسلامى را تهدید مى کنند و زمینه سقوط آنان را فراهم مى سازند، بهترین نمونه عینى این واقعیت را باید در سقوط کشورهاى اسلامى \”اندلس\” دید که چگونه با رواج و گسترش بى عفتى و بى حیایى و آلوده کردن جوانان به فساد و بى بند و بارى دشمن به اهداف شوم خود رسید و کشور اسلامى با سابقه چندین ساله را به کام فساد و تباهى فرو برد و غیرت ها را همراه منابع طبیعى آنان به غارت برد.

امام صادق(ع) درباره حساسیّت حیاء و بى حیایى در رابطه با زنان فرمود:

«اَلحَیاءُ عَشرَهُ اَجزاءِ، تِسعَهٌ فِى النِّساءِ وَ واحِدٌ فِى الرِّجالِ. فَأِذا حاضَتِ الجارِیَهُ ذَهَبَ جُزءٌ مِن حیائِها، فَأِذا تَزوّجَت ذَهَبَ جُزءٌ فَأِذا اَفرَغَت ذَهَبَ جُزءٌ، فَأِذا وَلَدَت ذَهَب جُزءٌ، وَ بقى لها خمسه اجزاءٍ، فَأن فَجَرت ذَهَبَ حَیاءُها کُلُّه وَ اِن عَفَّت بَقِى خَمسهُ اجزاءٍ؛(۲۲) شرم و حیاء ده جزء دارد که نه جزء آن در زنان و یک جزء آن در مردان است. هنگامى که زن نخستین خون رگلى خود را دید یک جزء از حیاى او از بین مى رود. به هنگام ازدواج جزء دیگر و در زمان زناشویى بخش دیگر از بین مى رود، و به هنگام زایمان هم جزء چهارم حیاء از میان مى رود و پنج جزء دیگر آن باقى مى ماند، که اگر زن به فحشاء و گناه روى بیاورد آن پنج جزء یک جا از او رخت بر مى بندد و اگر عفت و پاکدامنى را پیشه خود سازد آن پنج جزء باقى مى ماند.»

این بود نگاهى دیگر به یکى از هشدارهاى مهم اجتماعى از نگاه دین و آیین محمّدى(ص) امید آن است که جامعه اسلامى به ویژه زنان و دختران مسلمان درّ گرانمایه حیاء و حجاب را پاسدارند و از پرده درى و بى حیایى به عنوان یک بیمارى واگیر اجتماعى بپرهیزند تا سپهر معنویت و انسانیت فراگیر گردد و دیو رذیلت و وقاحت از کوى و برزن رخت بربندد.

پى نوشت ها:ـــــــــــــــــــــــ

۲۳٫ غررالحکم، چاپ دانشگاه، ج ۲، ص ۲۱۲٫

۲۴٫ مفردات راغب واژه \”حیاء\”.

۲۵٫ تفسیر تسنیم.

۲۶٫ میزان الحکمه، رى شهرى، ترجمه، ج ۳، ص ۱۳۵۶٫

۲۷٫ همان.

۲۸٫ مدرک پیشین.

۲۹٫ همان مدرک، ص ۱۳۵۸٫

۳۰٫ نهج الفصاحه.

۳۱٫ میزان الحکمه، ج ۲، ص ۱۳۵۲٫

۳۲٫ همان.

۳۳٫ همان.

۳۴٫ تحف العقول، ص ۳۵٫

۳۵٫ و ۳۶٫ و ۳۷٫ سوره مائده، آیات ۴۵، ۴۴، ۴۷٫

۳۸٫ میزان الحکمه، ج ۳، ص ۳۵۶٫

۳۹٫ تزکیه النفس، ج ۱، شفیعى مازندرانى، واژه حیاء.

۴۰٫ میزان الحکمه، ج ۳، ص ۱۳۵۴٫

۴۱٫ نهج الفصاحه، واژه (حیاء)، حدیث ۲۰۰۶٫

۴۲٫ تزکیه النفس، شفیعى مازندرانى، ج ۱، ص ۱۹۰ ـ ۱۸۹٫

۴۳٫ لذات فلسفه، ویل دورانت، ص ۱۳۲٫

۴۴٫ تزکیه النفس، شفیعى، ص ۱۹۲٫

پدیدآورنده: حجه الاسلام ابوالقاسم یعقوبى

 

 

 

پایگاه حوزه

همچنین ببینید

معرفی کتاب «حماسه عفاف و حجاب»

مقدمه: کتاب «حماسه عفاف و حجاب» به تحلیل روانشاسی-اجتماعی مسئله حجاب و بدحجابی می‌پردازد. این ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *