حجاب در ادیان و اقوام گذشته

بنابر گواهى متون تاریخى، در اکثر قریب به اتفاق ملت‏ها و آیین‏هاى جهان، حجاب در بین زنان معمول بوده است؛ هر چند در طول تاریخ، فراز و نشیب‏هاى زیادى را طى کرده و گاهى با اعمال سلیقه حاکمان، تشدید یا تخفیف یافته است، ولى هیچگاه بطور کامل از بین نرفته است. مورّخان به ندرت از اقوام بدوى که زنانشان داراى پوشش مناسب نبوده ویا به صورت برهنه در اجتماع ظاهر مى‏شدند، یاد مى‏کنند.

 


دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران ما قبل تاریخ و عصر حجر نسبت مى‏دهند. کتاب «زن در آینه تاریخ» پس از طرح مفصل علل و عوامل تاریخى حجاب، مى‏نویسد: با توجه به علل ذکر شده و بررسى آثار و نقوش به دست آمده، پیدایش حجاب به دوران پیش از مذاهب مربوط مى‏شود؛ و به این دلایل، عقیده عده‏اى که مى‏گویند «مذهب» موجد حجاب مى‏باشد، صحت ندارد، ولى باید پذیرفت که در دگرگونى و تکمیل آن بسیار موءثر بوده است.۱

۱٫ پوشش زن در یونان و روم باستان

دایره‏المعارف لاروس درباره پوشش زنان یونان باستان مى‏گوید: زنان یونانى در دوره‏هاى گذشته، صورت و اندامشان را تا روى پا مى‏پوشاندند. این پوشش که شفاف و بسیار زیبا بود، در جزایر کورس و اِمِرجوس و دیگر جزایر ساخته مى‏شد. زنان فنیقى نیز داراى پوششى قرمز بودند. سخن درباره حجاب، در لابلاى کلمات قدیمى‏ترین موءلفین یونانى نیز به چشم مى‏خورد؛ حتى «بنیلوب» (همسر پادشاه «عولیس» فرمانرواى ایتاک) نیز با حجاب بوده است. زنان شهر «ثیب» داراى حجاب خاصى بوده‏اند، بدین صورت که حتى صورتشان را نیز با پارچه مى‏پوشاندند. این پارچه داراى دو منفذ بود که جلوى چشمان قرار مى‏گرفت تا بتوانند ببینند. در «اسپارته» دختران تا موقع ازدواج آزاد بودند، ولى بعد از ازدواج خود را از چشم مردان مى‏پوشاندند. نقش‏هایى که بر جاى مانده، حکایت مى‏کند که زنان سر را مى‏پوشانده، ولى صورت‏هایشان باز بوده است، و وقتى به بازار مى‏رفتند، بر آنان واجب بوده است که صورت‏هایشان را بپوشانند؛ خواه باکره و خواه داراى همسر باشند. حجاب در بین زنان سیبرى و ساکنان آسیاى صغیر و زنان شهر ماد (و فارس و عرب) نیز وجود داشته است. زنان رومانى از حجاب شدیدترى برخوردار بوده‏اند، به طورى که وقتى از خانه خارج مى‏شدند، با چادرى بلند تمام بدن را تا روى پاها مى‏پوشاندند و چیزى از برآمدگى‏هاى بدن مشخص نمى‏شد.۲

یکى از تاریخ نویسان غربى نیز شواهد زیادى دال بر وجود حجاب در بین زنان یونان و روم باستان آورده است. او درباره «الهه عفت» که یکى از خدایان یونان باستان است، مى‏گوید: «آرتمیس»، الهه عفت است و عالى‏ترین نمونه (و الگو براى) دختران جوان به شمار مى‏آید. داراى بدنى نیرومند و ورزیده و چابک و به زیور عفّت و تقوا آراسته است.»۳

همچنین درباره مردم یکى از قبائلى که نهصد سال قبل از میلاد زندگى مى‏کرده‏اند، آمده است : «بالاتر از ارمینان و در کنار دریاى سیاه، «سکّاها» بیابانگردى مى‏کردند. آنها مردم وحشى و درشت اندام قبائل جنگى نیمه مغول و نیمه اروپایى بسیار نیرومندى بودند که در ارابه به سرمى‏بردند و زنان خود را سخت در پرده نگاه مى‏داشتند.»۴

این مورّخ در جاى دیگر مى‏گوید: «زنان فقط در صورتى مى‏توانند خویشان و دوستان خود را ملاقات کنند و در جشن‏هاى مذهبى و تماشاخانه‏ها حضور یابند که کاملاً در حجاب باشند. ۵

همچنین از قول یکى از فلاسفه یونان باستان، درباره شدت پوشش زن، نقل مى‏کند: نام یک زن پاک‏دامن را نیز چون شخص او باید در خانه پنهان داشت.۶

۲٫ پوشش زن در ایران باستان

در مورد پوشش زنان ایران باستان، مطالب زیادى در تاریخ وجود دارد. ویل دورانت درباره پوشش زنان ایران باستان و اینکه حجاب بسیار سختى در بین آنان رایج بوده است، مى‏گوید: «زنان طبقات بالاى اجتماع جرأت آن را نداشتند که جز در تخت روان روپوش‏دار از خانه بیرون بیایند. هرگز به آنان اجازه داده نمى‏شد که آشکارا با مردان آمیزش (اختلاط) کنند. زنان شوهر دار حق نداشتند هیچ مردى را، ولو پدر یا برادرشان باشد، ببینند. در نقش‏هایى که در ایران باستان بر جاى مانده، هیچ صورت زن دیده نمى‏شود و نامى از ایشان به نظر نمى‏رسد.»۷

از دائره‏المعارف لاروس نیز به دست مى‏آید که حجاب در بین مادها و پارس‏ها وجود داشته است.۸ همچنین در تفسیر اثنى‏عشرى۹ آمده است: «تاریخ نشان مى‏دهد که حجاب در فرس قدیم وجود داشته است». در کیش «مازدیسنى» نامه شت مهاباد، آیه ۹۰ گوید: زن خواهید و جفت گیرید و هم خوابه دیگرى را نبینید و بر او منگرید و با او میامیزید.»

نصوصى که بیانگر حجاب زنان ایران باستان است، نشان مى‏دهد که زنان در دوره‏هاى مختلفى چون دوره مادها، پارسى‏ها (هخامنشیان)، اشکانیان و سامانیان داراى حجاب و پوشش بوده‏اند، که به چند نمونه آن اشاره مى‏شود:

دوره مادها

در کتاب «پوشاک باستانى ایرانیان» آمده: «اصلى که باید در نظر داشت، این است که طبق نقوش برجسته و مجسمه‏هاى ما قبل میلاد، پوشاک زنان آن دوره (مادها) از لحاظ شکل (با کمى تفاوت) با پوشاک مردان یکسان است.»۱۰

وى در ادامه براى توضیح نقوش بر جاى مانده مى‏نویسد: «مرد و زن به واسطه اختلافى که میان پوشش سرشان وجود دارد، از هم تمیز داده مى‏شوند. به نظر مى‏رسد که زنان پوششى نیز روى سر خود گذارده‏اند و از زیر آن گیسوهاى بلندشان نمایان است.»۱۱

دوره پارسى‏ها (هخامنشیان)

پارسى‏ها به وسیله کوروش، دولت ماد را از میان برداشته و سلسله هخامنشى را تأسیس کردند. آنها از نظر لباس همانند مادها بودند. در مورد پوشاک خاص زنان این دوره آمده است: «از روى برخى نقوش مانده از آن زمان، به زنان بومى برمى‏خوریم که پوششى جالب دارند. پیراهن آنان پوششى ساده و بلند یا داراى راسته چین و آستین کوتاه است. به زنان دیگر آن دوره نیز برمى‏خوریم که از پهلو به اسب سوارند. اینان چادرى مستطیل بر روى همه لباس خود افکنده و در زیر آن، یک پیراهن با دامن بلند و در زیر آن نیز، پیراهن بلند دیگرى تا به مچ پا نمایان است.»۱۲

دوره اشکانیان

در این دوره نیز همانند گذشته، حجاب زنان ایرانى کامل بوده است. در این باره چنین مى‏خوانیم: «لباس زنان اشکانى پیراهنى بلند تا روى زمین، گشاد، پرچین، آستین‏دار و یقه‏راست بوده است. پیراهن دیگرى داشته‏اند که روى اولى مى‏پوشیدند و قد این یکى نسبت به اولى کوتاه و ضمناً یقه‏باز بوده است. روى این دو پیراهن چادرى سرمى‏کردند.»۱۳

در جاى دیگر آمده است: «چادر زنان اشکانى به رنگ‏هاى شاد و ارغوانى و یا سفید بوده است. گوشه چادر در زیر یک تخته فلزى بیضى منقوش یا دکمه که به وسیله زنجیرى به گردن افکنده شده، بند است. این چادر به نحوى روى سر مى‏افتاده که عمامه (نوعى کلاه زنانه) را در قسمت عقب و پهلوها مى‏پوشانیده است.»۱۴

در کتاب «پارتیان» نیز آمده است: «زنان عهد اشکانى قبایى تا زانو بر تن مى‏کردند، با شنلى که بر سر افکنده مى‏شد و نیز نقابى داشتند که معمولاً به پس سر مى‏آویختند.»

دوره ساسانیان

در این دوره اردشیر پسر بابک با استفاده از ضعف اشکانیان، سلسله ساسانیان را بنیان نهاد و دین زرتشت را دین رسمى کشور قرار داد. اوستا را ترجمه و آتشکده‏هاى ویران را بازسازى نمود. زنان در این دوره که احکام دینى زرتشتیان در کشور اعمال مى‏شده است، همچنان داراى حجاب کامل بودند. در مورد پوشاک زنان چنین آمده است: «چادر که از دوره‏هاى پیش مورد استفاده بانوان ایران بوده است، در این دوره نیز به صورت مختلف مورد استعمال داشته است.»۱۵

حجاب زنان در این دوره چنان اهمیتى داشت که «حتى لباس هنرپیشگان زن، مانند لباس‏هاى بلند سایر بانوان، تا پشت پا کشیده شده است.»۱۶

براى اثبات توجه زنان در این دوره به حجاب، کافى است این نقل تاریخى را از منابع اسلامى مرور کنیم: هنگامى که سه تن از دختران کسرى، پادشاه ساسانى، را با ثروت فراوانى از اموال، براى عمر آوردند، شاهزادگان ایرانى را در برابر عمر در حالى‏که با پوشش و نقاب، خود را پوشانده بودند، ایستاندند، خلیفه دستور داد، با آوازى بلند بر آنان فریاد کشند که: پوشش از چهره برگیرید تا مسلمانان آنها را ببینند و خریداران پول بیشترى به پاى آنها بریزند. دوشیزگان ایرانى از برهنه کردن صورت خوددارى کردند و مشت بر سینه نماینده عمر زدند و آنان را از خود دور ساختند. خلیفه خشمناک شد و خواست با تازیانه آنان را بیازارد، در حالیکه شاهزادگان ایرانى مى‏گریستند. حضرت على(علیه‏السلام) به عمر فرمودند: در رفتارت مدارا کن؛ از پیغمبر خدا(صلى‏الله‏علیه‏وآله) شنیدم که مى‏فرمود : «بزرگ و شریف هر قومى را که خوار و فقیر شده، گرامى بدارید». عمر پس از شنیدن فرمایش حضرت على (علیه‏السلام) آتش خشمش فرو نشست. سپس حضرت اضافه کرد: «با دختران ملوک نباید معامله دختران بازارى (کنیزان) کرد.»۱۷

۳٫ پوشش زن در ادیان بزرگ الهى

حجاب در شریعت حضرت ابراهیم(علیه‏السلام)

در آئین مقدس حضرت ابراهیم (علیه‏السلام) مسأله پوشش زنان، حائز اهمیت بوده است. در کتاب تورات چنین مى‏خوانیم: «”رفقه” چشمان خود را بلند کرده و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمد، زیرا از خادم پرسید: این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما مى‏آید؟ خادم گفت: آقاى من است. پس برقع خود راگرفته، خود را پوشانید.»۱۸

از این بیان روشن مى‏شود که پوشش زن در مقابل نامحرم در شریعت حضرت ابراهیم (علیه‏السلام) وجود داشته است؛ زیرا «رفقه» در مقابل اسحاق که به او نامحرم بود، از شتر پیاده شد و خود را پوشاند تا چشم اسحاق به او نیفتد.

حجاب در آیین یهود

در اصول اخلاقى «تلمود» که یکى از کتاب‏هاى مهم دینى و در حقیقت فقه مدون و آیین نامه زندگى یهودیان است، آمده: «اگر زنى به نقض قانون یهود مى‏پرداخت، چنانچه مثلاً بى‏آنکه چیزى بر سر داشت به میان مردم مى‏رفت و یا در شارع عام نخ مى‏رشت یا با هر سنخى از مردان درد دل مى‏کرد یا صدایش آنقدر بلند بود که چون در خانه‏اش تکلّم مى‏نمود، همسایگانش مى‏توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد.»۱۹

حجاب در آیین مسحیت

در کتاب انجیل آمده است: پولس در رساله خود به قدنتیان تصریح مى‏کند:

«اما مى‏خواهم شما بدانید که سر هر مرد، مسیح است و سر زن، مرد و سر مسیح، خدا. هر مردى که سرپوشیده دعا یا نبوت کند سر خود را رسوا مى‏نماید. اما هر زنى که سربرهنه دعا کند، سر خود را رسوا مى‏سازد؛ زیرا این چنان است که تراشیده شود. زیرا اگر زن نمى‏پوشد، موى را نیز ببرد و اگر زن را موى بریدن یا تراشیدن قبیح است، باید بپوشد؛ زیرا که مرد را نباید سر خود را بپوشد چون که او صورت و جلال خداست، اما زن جلال مرد است؛ زیرا که مرد از زن نیست، بلکه زن از مرد است و نیز مرد به جهت زن آفریده نشده، بلکه زن براى مرد. از این جهت زن مى‏باید عزتى بر سر داشته باشد، به سبب فرشتگان… در دل خود انصاف دهید آیا شایسته است که زن ناپوشیده نزد خدا دعا کند.»۲۰ پس در جایى که براى دعا باید سر زن پوشیده باشد، به هنگام روبه رو شدن با نامحرم پوشش سر لازم‏تر خواهد بود.

و نیز در انجیل، در رساله پولس، به تیموتاوءس مى‏گوید: «و همچنین زنان خود را بیارایند به لباس حیا و پرهیز، نه به زلف‏ها و طلا و مروارید و رخت گران‏بها، بلکه چنان که زنانى را مى‏شاید که دعواى دیندارى مى‏کنند به اعمال صالحه.» ۲۱

پى نوشت‏ها:

۱ـ على اکبر علویقى، زن در آیینه تاریخ؛ اگر منظور نویسنده این است که حجاب یک امر فطرى است و بر اثر یک رسم اکتسابى به وجود نیامده، ما هم قبول داریم، ولى نمى‏توان پذیرفت دین موجد حجاب نبوده است؛ زیرا اولاً دوران پیش از مذاهب، پیش فرض باطلى است. چون بنا بر آموزه‏هاى دینى، اولین انسان خود پیامبر و داراى مذهب بوده است، ثانیاً اگر حجاب را جزئى از تعلیمات مذهب بدانیم، به فطرى بودن آن نقصى وارد نکرده‏ایم، زیرا تعالیم دین با فطرت انسان هماهنگى کامل دارد، چنانچه آیه ۳۰ سوره روم بدان اشاره دارد.

۲ـ به نقل از دایره‏المعارف القرن العشرین، ۱۹۲۳٫

۳ـ ویل دورانت، تاریخ تمدن، ص ۵۲۰٫

۴ـ همان، ص ۳۳۶٫

۵ـ همان، ص ۳۴۰٫

۶ـ همان.

۷ـ همان، ص ۴۳۴٫

۸ـ به نقل از دایره‏المعارف القرن العشرین، ۱۹۲۳٫

۹ـ تفسیر اثنى عشرى، ج ۱۰، ص ۴۹۰٫

۱۰ـ ضیاءپور، پوشاک باستانى ایرانیان، ص ۵۱٫

۱۱ـ همان، ص۵۴٫

۱۲ـ همان، ص ۵۶٫

۱۳ـ جلیل ضیاء پور، پوشاک زنان ایرانى، ص ۱۹۴٫

۱۴ـ همان، ص ۱۹۷٫

۱۵ـ همان، ص ۱۱۴٫

۱۶ـ على سامى، تمدن ساسانى، ج۱، ص ۱۸۶٫

۱۷ـ السیره الحلبیه، ج ۲، ص ۲۳۴٫

۱۸ـ سفر پیدایش، باب ۲۴، آیه ۶۴ و۶۵٫

۱۹ـ ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۴۶۱٫

۲۰ـ باب۱۱، آیه ۳تا۱۴٫

۲۱ـ باب دوم، آیه ۹تا ۱۱٫

● منبع: سایت – باشگاه اندیشه – به نقل از ماهنامه یاس، شماره ۳۲

همچنین ببینید

شناخت انحرافات جامعه اسلامی

حجت الاسلام و المسلمین رفیعی در برنامه سمت خدای تاریخ ۱۳۹۷/۰۱/۳۰ مطالب بسیار جذابی را ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *