شهادت زن

شهادت زن

چرا شهادت دو زن در اسلام معادل با شهادت یک مرد دانسته شده و چرا اصل بر این است که مرد شاهد شود؟

 ¹ بر اساس برخى از آیه هاى قرآن، شهادت دو زن معادل با شهادتِ یک مرد است. در آیه ۲۸۲، سوره بقره آمده است:

وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى….

و دو نفر از مردانِ[عادل] خود را [بر این حق] شاهد بگیرید و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن از کسانى که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، برگزینند [و این دو زن باید با هم شاهد قرار گیرند] تا اگر یکى انحرافى یافت، دیگرى به او یادآورى کند.

در این زمینه، مسائل فراوانى مى‌تواند مطرح شود; از جمله این که آیا در همه موارد، شهادت دو زن هم عرضِ شهادت یک مرد است یا مواردى نیز هست که در آن ها شهادت مرد و زن مساوى باشد؟ طرح این گونه مسائل به حوزه فقه تعلّق دارد. پرسش هایى که در این جا باید به آن ها پاسخ بدهیم، عبارت است از:

أ. چرا اصل بر این است که مرد شاهد شود و گواهى دهد؟

ب. اگر مرد براى تحمّل و اداى شهادت، أولی و أصلح است، چرا شهادت زن را نیز پذیرفته; آن گاه آن را معادل نصف شهادت مرد دانسته اند؟

در پاسخ این پرسش ها باید گفت که شاهد گرفتن، تحمّل شهادت و اداى آن، همه بدین منظور است که حقّى ضایع و پایمال نشود; از این رو براى شاهد، وجودِ دو صفت، شرطِ لازم است:

۱٫ در مقام تحمّل شهادت، هوشیار و زیرک باشد و وقایع را به دقّت ضبط کند.

۲٫ در مقام اداى شهادت، تحت تأثیر احساسات واقع نشود و هرچه را شاهد و ناظر بوده، بى کم و کاست و بدون افزایش و پیرایش باز گوید. ممکن است شاهد در مقام اداى شهادت، تحث تأثیر احساسات خود قرار گیرد و حق را زیر پا گذاشته، به سود کسى گواهى دهد فقط به این سبب که آن کس پدر یا مادر، خواهر یا برادر، شوهر یا زن یا فرزند یا یکى از خویشاوندان و دوستان او است یا به این علّت که آن شخص، فقیر و درمانده است یا مانند این ها.

در این زمینه، خداوند متعالى مى‌فرماید:

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلّهِ وَ لَوْ عَلى أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ إِنْ یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقِیراً فَاللّهُ أَوْلى بِهِما….^۲

اى کسانى که ایمان آورده اید! کاملا به عدالت قیام کنید. براى خدا شهادت دهید; اگرچه [این گواهى] به زیان خود شما یا پدر و مادر و نزدیکانِ شما بوده باشد; [زیرا] اگر آن ها غنى یا فقیر باشند، خداوند سزاوارتر است که از آنان حمایت کند.

اگر جنس مرد و زن، در داشتنِ دو وصفِ مذکور مقایسه شوند، روشن خواهد شد که مردان در هر دو جهت از زنان برتر هستند; بنابراین، مردان براى تحمّل و اداى شهادت از زنان شایسته ترند; به همین جهت، اصل بر این است که مرد شهادت دهد; همان گونه که در کارِ قضا و داورى نیز امر بر همین روال است; افزون بر این که حضور مردان در جامعه و هنگام وقوع حوادث بیش تر است.

پاسخ قسمت دوم: در بسیارى از موارد، اگر شهادت زن مقبول و معتبر نباشد، حقوقِ فراوانى تضییع خواهد شد. به طور معمول از کسى مى‌خواهند تحمّل شهادت کند که همواره در دسترس دو طرف مسأله باشد تا اگر اختلافى بین آن ها پیش آمد بتوانند او را حاضر کنند و از وى شهادت بخواهند. پیدا است که در هر اوضاع و احوالى، همیشه یک یا دو مرد در دسترس نیست; بنابراین ناگزیر باید شهادت زن را هم معتبر دانست تا هرگاه مردى با آن اوصاف یافت نشد بتوان زنان را به تحمّل و اداى شهادت فراخواند. حال که بسنده کردن به مرد، سبب از میان رفتن و لگدمال شدن بسیارى از حقوق مى‌شود، و از این جهت، شهادت زن نیز مقبول است; امّا این پرسش که چرا شهادت زن هم عرض شهادتِ مرد نیست؟ در پاسخ مى‌توان گفت که زن نه در مقامِ «تحمّلِ» شهادت، قدرت لازم را دارا است، نه در مقام اداى آن; در نتیجه، از آن جا که ممکن است زنى واقعه را فراموش کند یا تحت تأثیر احساسات و عواطف خود قرار گیرد و به هرحال، از حق عدول کند و به گمراهى بیفتد ـ چنان که در آیه نیز به حکمتِ این حکم اشاره شده است ـ احتیاط، حکم مى‌کند که زن دیگرى را همراه وى سازیم تا احتمال حق کشى و خطا کاهش یابد.

نقل از کتاب پرسشها و پاسخها(حقوق زن)، آیت الله مصباح یزدی

۱. محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس ۲۱۰٫

۲. نساء (۴)، ۱۳۵٫