ارث زن

 چرا ارث مرد، دو برابر زن قرار داده شده است؟ آیا این، ستم بر زنان و تبعیضى در حقوق آنان نیست؟

پاسخ:

 ¹ همان طور که مى‌دانید و پیش تر هم اشاره شد، در نظام حقوقى اسلام، سهم الارث مرد دو برابر سهم زن است;^۲ البتّه در پاره اى از فروع و مشتقّات مواردِ میراث، سهم مرد و زن متفاوت مى‌شود; به گونه اى که گاهى مساوى و حتّى در موارد نادرى، سهم زن بیش از مرد مى‌شود و به هرحال، سهم مرد همواره دو برابر سهم زن نیست. مزیتى اقتصادى که در این جا به مرد تعلّق گرفته است، با توجّه به مزایاى اقتصادى که نصیب زن شده (و در مباحث دیگر طرح شد) قابل توجیه است. در واقع، مال الارث سرمایه اى است که مى‌تواند در زمینه هاى گوناگون اقتصادى به کار افتد و سبب گردش سریع تر چرخ هاى اقتصادى جامعه شود و براى صاحب خود نیز سودآور باشد; پس اگر سهم زن و مرد از آن مساوى باشد، همیشه (یا دست کم در موارد بسیارى) نیمى از سرمایه اقتصادى و مالى جامعه راکد خواهد ماند; چون زنان به طور معمول نمى‌توانند در امور اقتصادى همانند مردان فعّال باشند.

از این گذشته، مرد مخارجِ فراوانى بر عهده دارد: مهریّه همسر، هزینه زندگى اعضاى خانواده، پرداخت مزد کارهاى زن مانند شیردهى، پرستارى فرزند، خانه دارى (در صورتى که مطالبه کند) و موارد دیگر; در حالى که بر عهده زنان هیچ خرجى نیست. مرد براى تحصیل درآمدى که بتواند پاسخگوى این همه مخارج باشد، باید سرمایه بیش ترى در اختیار داشته باشد تا با به کار انداختنِ آن، سودِ کافى به دست آورد. پیدا است که سهم الارث بیش تر، مرد را در رسیدن به این مقصود کمک مى‌کند.

به طور خلاصه، براى آن که اوّلا ثروت جامعه باقى بماند و روز به روز افزایش یابد، نه این که به سبب رکود، هم بى بهره بماند و هم به تدریج از بین برود و ثانیاً مردان بتوانند از عهده مخارج اعضاى خانواده خود برآیند، باید سهم آنان بیش از سهم زنان باشد; البتّه چه بسا حکمت هاى دیگرى هم در این حکم وجود دارد که ما از آن ها بى خبریم; پس در امر میراث بر زن، ستمى نشده است; بلکه برعکس، سودى که از سرمایه بیش تر مرد حاصل مى‌آید، به طور عمده عاید زن مى‌شود; افزون بر این که زن مى‌تواند سرمایه خود را نیز به کار اندازد و از آن سودى به دست آورد.

در این جا تذکّر یک نکته خالى از فایده نیست که در بسیارى از جوامع بشرى (چه در گذشته، چه حال) زنان از ارث بى نصیب بوده اند و هستند. در پاره اى از جوامع، حتّى زنان، خود نیز مانند اموال به ارث مى‌رسیده اند; امّا در اسلام و قرآن تصریح شده است که زن افزون بر این که مال الارث نیست، مانند مرد ارث مى‌برد; البتّه در سهم آن ها به سبب مصالحى فرق گذاشته شده است.

در قرآن کریم آمده است:

لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ مِمّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ کَثُرَ نَصِیباً مَفْرُوضاً.^۳

براى مردان، از آن چه پدر و مادر و خویشاوندان از خود بر جاى مى‌نهند، سهمى است، و براى زنان نیز از آن چه پدر و مادر و خویشاوندان مى‌گذارند، سهمى; خواه آن مال کم باشد یا زیاد. این سهمى تعیین شده و پرداختنى است.

در ادامه این سوره، صورت هایى چند از موارد ارث و تقسیم آن ها ذکر و سهم فرزندان پسر و دختر، خواهر و برادر، مادر و پدر و زن و شوهر تعیین شده است.

۱ ر.ک: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس ۲۱۱٫

۲. ر.ک، نساء (۴)، ۴٫

۳. نساء(۴)، ۷٫

منبع:پرسشها و پاسخها حقوق زن در اسلام آیت الله مصباح یزدی