عفت سامانه جامع عفاف و حجاب
صیغه عقد موقت
اگر خود زن و مرد بخواهند صیغه عقد غیر دائم را به زبان عربی بخوانند بعد از آنکه مدت و مهر را معلوم و مشخص کردند، زن می گوید:” زوجتک نفسی فی المدت المعلوم علی المهر المعلوم” و بعد مرد بدون فاصله می گوید: “قبلت”. اگر خود زن و مرد نتوانند صیغه را به عربی {صحیح} بخوانند، به هر زبانی که صیغه را بخوانند صحیح است و لازم نیست وکیل بگیرند، اما باید لفظی را بگویند که معنای “زوجت” و “قبلت” را بفهماند. برای مثال زن به مرد بگوید: ” خود را زن تو نمودم در مدت معین شده، به مهر معین شده” و مرد بلافاصله بگوید: “قبول کردم”.
نکته قابل توجه آنکه اگر در صیغه عقد موقت، مدت را ذکر نکنند و نگویند: ” فی المدت المعلومه” یا ” در مدت معین شده”، عقد موقت تبدیل به عقد دائم می شود، بنا بر نظر برخی فقها، عقد باطل می گردد.
ازدواج موقت، اگر چه برای لذت بردن نباشد، صحیح است. در این نوع ازدواج، نفقه و مخارج زن بر عهده مرد نیست، مگر آنکه در عقد شرط شده باشد که مرد نفقه زن را بپردازد. زنی که ازدواج موقت کرده، می تواند بدون اذن شوهر از خانه بیرون برود، ولی اگر به واسطه بیرون رفتن حق شوهر از بین می رود، بیرون رفتن حرام است.
در اثنای مدت و قبل از پایان، شوهر می تواند مدت را ببخشد، یعنی با گفتن “مدت را بخشیدم”، یه این زناشویی پایان دهد.
چند نکته ضروری:
- زن در یک زمان، نمی تواند همسر دو مرد باشد، چه یکی دائم و دیگری موقت باشد.
- زن نمی تواند پس از پایان ازدواج موقت، بلافاصله به عقد دیگری درآید، مگر آنکه عمل نزدیکی صورت نگرفته باشد یا زن “یائسه” باشد.
- مدتی که زن نمی تواند شوهر دیگری اختیار کند، زمان “عده” می گویند. “عده ازدواج موقت” به اعتقاد برخی از فقهاء “دو حیض” است، یعنی، زن باید صبر کند بعد از پایان مدت ازدواج، دو بار عادت ماهانه شود و اگر زن با اینکه در سن و سالی است که طبیعتاً باید حیض شود، ولی به عللی حیض نمی شود، عده او ۴۵ روز است.
- در عقد موقت، “نسب” (فرزند) به مرد ملحق می شود (اگر چه منی را در بیرون ریخته باشد و به اصطلاح عزل نموده باشد)، چون به دلایلی احتمال آن هست که طفل، فرزند مرد باشد.
- تربیت، سرپرستی (حضانت) و نفقه فرزند حاصل از ازدواج موقت، مانند فرزند حاصل از ازدواج دائم است و تفاوتی ندارد. در ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی آمده است: “نفقه اولاد بر عهده پدر است” و فرقی بین فرزند ازدواج دائم و غیر دائم نگذاشته است.
- زنی که ازدواج موقت کرده، اگر در عقد شرط کند که شوهر با او نزدیکی نکند، عقد و شرط صحیح است و شوهر فقط می تواند لذت های دیگر از او ببرد، ولی اگر زن بعداً به نزدیکی راضی شود، شوهر می تواند نزدیکی کند.
- اگر زن بگوید: مانعی برای ازدواج (مانند شوهر داشتن و در عده بودن) ندارد و دارای شرایط لازم است، مرد در صورتی که احتمال دهد زن در گفته خود صادق است بدون تحقیق می تواند گفته او را بپذیرد.
- اگر دختر باکره و رشیده باشد، بیشتر فقها برای ازدواج او، اذن ولی را شرط می دانند.
آثار و فواید ازدواج موقت
- پیشگیری از زنا
اگر برای مرد یا زن بدون همسر، ازدواج موقت ممکن باشد، هرگز به سوی عمل ناروای زنا کشیده نمی شود، چرا که این عمل، در هر دین و مسلکی و مطابق هر عرف و فرهنگی، گناه و عملی بسیار زشت است و به طور طبیعی انسان رفتاری را که زشت می داند، مرتکب نمی شود. آری اگر پاسخ گویی به خواسی درونی و نیرومند، راه دیگری نیابد، به آن چیزی روی می آورد که خود نیز به زشتی آن آگاه است!!
در حدیثی معروف از امام علی(ع) و امام صادق (ع) آمده است: ” اگر خلیفه دوم ازدواج موقت را نهی نکرده بود، هیچ کس زنا نمی کرد، مگر شقی”.
“شقی” به معنای انسان پست و بدبخت است و مراد از آن در اینجا کسی است که با وجود راه حلال و مشروع، به سراغ راه حرام می رود!.
- حفظ ایمان و بندگی
گناه اصلی ترین مانع بندگی خداوند متعال و یکی از عوامل بازدارنده، از پذیرش حق و اخلاق نیک است. از رایج ترین گناهان در میان قشر جوان، مفاسد ناشی از غریزه جنسی است. هیجانات دوران تجرد او را از یاد خدا باز داشته، از پذیرش نصایح و موعظه های اخلاقی و بروز آن، در اعمال و رفتارش منع می کند! ازدواج موقت این هیجانات را از بین برده و لااقل از شدت آن می کاهد. اینجاست که زمان بازگشت به فطرت خداجویی فرا می رسد و زمینه اخلاق حسنه مهیا می گردد.
مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب نفیس وسائل الشیعه روایات فراوانی را در این مورد نقل می کند که یکی از سنت های اسلامی ازدواج موقت است و رسول خدا (ص) و ائمه (ع) نمی پسندیدند که این سنت رها شود.
- دفع فحشا از طریق رفع نیاز مالی متعه شوندگان
یکی از عوامل رو آوردن افراد به خصوص زنان به فساد و فحشا فقر و نیاز مالی است.
وقتی زنی همسر خود را از دست می دهد، در بسیاری از موارد با کار و تلاش، هزینه زندگی خویش را تأمین می کند. اما چنین نیست که همه این افراد، بتوانند نیازمندی های زندگی خود را از راه آبرومندانه ای به دست آورند و بر این نداری صبر کنند! اینجا است که بعضی از لغزش ها و خطاها آغاز می گردد و شخص گرفتار غرقاب فساد و فحشا می شود.
حال آیا پسندیده تر و عاقلانه تر نیست که این گونه افراد، با ازدواج موقت، علاوه بر رفع نیاز مالی، خود را به آلودگی نکشانند و به پاکدامنی جامعه کمک کنند؟!
- پیشگیری و درمان انحرافات
“زنا” اگر چه در مذاهب گناه محسوب می شود، اما در علم سکسولوژی انحراف به حساب نمی آید، ولی اعمالی مانند همجنس بازی، استمنا و …. انحراف محسوب می شود (علاوه بر حرمت شرعی). این انحرافات علاوه بر دارا بودن آثار خطرناک جسمی، جنسی و روانی از آفات جوامع امروزی به شمار می آید و عمده ترین دلیل آن، تأخیر در امر ازدواج است. روشن است که در شرایط موجود، تنها راه نجات از این انحرافات و بن بست به وجود آمده، ازدواج موقت است که مشکلات ازدواج دائم را با خود ندارد.
- پیشگیری از سوء استفاده جنسی
غریزه جنسی شامل تمام انسانها و افراد از هر تیره و رنگ و با هر فرهنگ و مرام می شود و در همه افراد نوع بشر وجود دارد. استعمارگران و زراندوزان و سودجویان، همواره به فکر سوء استفاده از این نعمت خدادادی بوده و هستند. کشور اسلامی ” اندلس” با همین شیوه سرنگون شد و به کشور مسیحی نشین “اسپانیا” تبدیل گشت! امروز دولت های استعماری، مردم کشورهای جهان سوم و حتی مردم خود را، در فساد غرق نموده و از غفلت بوجود آمده، حداکثر استفاده را می برند! دشمنان کشور ما نیز سال هاست از این حربه برای ضربه زدن به ما سود می جویند که از آن تحت عنوان “تهاجم فرهنگی” یاد می کنیم. در این بین افراد سود جوی بسیاری نیز از آب گل آلود ماهی می گیرند! چه بسیار شرکت های بزرگ فیلم، عکس و … که از این طریق نان می خورند، البته به قیمت عفت و شرافت انسان ها!! مراکز فساد و باندهای فحشا نیز قارچ های سمی این بوستان فساد هستند. بدون تردید در جامعه ای که مردم پای بند به پاکدامنی و فضیلت باشند اگر ازدواج موقت رواج داشته باشد، هرگز جای پایی برای مهاجمان فرهنگی و سوداگران عفت و پاکدامنی باقی نمی ماند. در واقع مؤثرترین راه مقابله با “تهاجم فرهنگی”، احیای ازدواج موقت است و بدون این سنت، سایر کارها، آب در هاون کوبیدن است.
- پیشگیری از شدت مجازات
یکی از احکام شدید اسلام، حد “زنا” است. تازیانه، قتل با شمشیر، سنگسار و … از کیفرهای این عمل نامشروع است. اسلام به رغم این دستورات راه های صحیحی نیز برای ارضای غریزه جنسی، فراروی بشر قرار داده است.
سنگسار کردن (در مقام تشریع) وقتی امکان دارد که همراه یا مقدم بر آن، شرایط ارضای صحیح نیز فراهم باشد، پس نمی توان به جوانی که قادر به ازدواج دائم نیست گفت: ازدواج موقت نکن و آنگاه که مرتکب خطا و لغزش شد، تازیانه بر سر و رویش زد!!
در هر صورت اجرای آن مقدار از حدود الهی هم که خداوند رعایت آن را واجب کرده، با رواج ازدواج موقت قابل پیشگیری است.
- حفظ احترام و امنیت بانوان و کاهش جنایت ها
با وجود تمام محدودیت های اجتماعی، باز در گوشه و کنار کشور خود برخوردهای ناهنجار و ناشایستی، با زنان و دختران صورت می گیرد. مزاحمت های خیابانی و ده ها مورد دیگر، نمونه هایی از این گونه رفتارهای پر خطر است. حتی گاهی برخی از افراد بزهکار، پا را از حد مزاحمت فراتر گذاشته و دست به جنایت و قتل می زنند. اخبار قتل زنان و دختران که مدام بر صفحه جراید به چشم می خورد و دل را می آزارد، گواه این مطلب است. این مزاحمت ها و جنایت ها، عمدتاً معلول طغیان شهوت و غریزه جنسی است که انسانی را تبدیل به یک مزاحم یا جانی می کند.
به راستی اگر ازدواج موقت جایز و تخلیه شهوات میسر بود، باز به این گونه اعمال دست می زدند؟ بنابراین با ازدوج موقت و در نتیجه آرام گرفتن روح و روان جوانان، احترام و امنیت دختران که امروز مطمع هر چشم ناپاک و جوان سرکشی است، حفظ می گردد.
- عدم احساس گناه در ازدواج موقت
بر خلاف آنچه مخالفان ازدواج موقت می گویند که این ازدواج تفاوتی با فساد و فحشا ندارد، تفاوت هایی بین این ازدواج و روابط نامشروع وجود دارد. در روابط نامشروع، طرفین احساس گناه و تنفر می کنند و بعد از هر آلودگی، دچار عذاب وجدان و آشفتگی روحی می شوند! به خصوص جامعه ما که دارای ساختار مذهبی است. طبق گفته برخی از متخصصان گاهی این گونه افراد، تحت تأثیر “حس تنفر” دچار استفراغ می شوند. اما فرد در ازدواج موقت نه تنها چنین احساسی ندارد، بلکه در صورت آشنایی با احادیث مربوط به ازدواج موقت می تواند در خود احساس تکامل و ثواب نماید. از جمله در روایتی از امام جعفر صادق (ع) آمده است: در شب معراج وقتی پیامبر (ص) به آسمان برده شد، جبرئیل (ع) به او گفت: ای محمد! خداوند تبارک و تعالی می فرماید: ” همانا به طور قطع، من متعه کنندگان از امت تو را می بخشیدم”.
- امکان اعمال محدودیت در روابط جنسی
در ازدواج دائم یکی از وظایف شرعی زن، پاسخ به درخواست مرد برای ارتباط جنسی کامل است، اما در ازدواج موقت زن با توافق مرد (در هنگام عقد) می تواند شانه از زیر بار این مسئولیت خالی کند. به عنوان مثال اگر زنی بدون شوهر خواسته باشد با مرد نامحرمی معاشرت و رفت و آمد داشته باشد و در عین حال از سختی پوشش لازم رها باشد، می تواند با اجرای صیغه عقد موقت به شرط عدم نزدیکی محرمیت ایجاد کند.
بنا بر گفته بسیاری از نویسندگان، زن و مرد در این ازدواج حتی بدون توافق طرفین می توانند از انعقاد نطفه جلوگیری کنند.
- کاهش زاد و ولد فرزندان نامشروع
غرایز انسان به هر طریق خود را نشان می دهد و آثار آنها در اعمال و رفتار او آشکار می شود. اگر راه صحیح و مشروعی نباشد، از راه نادرست و غیرمشروع، نیازهای خود را پاسخ می دهد! غریزه شهوت نیز چنین است. اگر راه صحیحی برای ارضای آن وجود نداشته باشد، انسان به بیراهه کشیده می شود و آثار و نتایج شومی را به بار می آورد که از آن جمله فرزند نامشروع است. با کمال تأسف در تمام جوامع، این پدیده نامبارک با شدت یا ضعف وجود دارد. در حالی که اگر انسانی فراروی خود را صحیح و مشروع ببیند به آن روی می آورد. اگر فردی هم به وجود آید، مشروع و قانونی خواهد بود.
- جلوگیری از هدر رفتن فرصت ها و استعدادهای جوانان
از بدترین پیامدهای تأخیر در ازدواج، سرگردانی جوانان است. کسانی که از نعمت زن و فرزند محروم اند و پناهگاه گرمی برای عواطف و احساسات خود ندارند و از سویی به مقتضای سن و سالشان، آتش شهوت در درونشان زبانه می کشد و لحظه ای آرامشان نمی گذارد، چه بکنند؟ آیا خود را مدام سرگرم مطالعه، تفریح و ورزش کنند؟ باید اعتراف کرد، بیشترین وقت جوانان به بطالت و بیهودگی می گذرد. عمر گران مایه و دوران طلایی جوانی، امانتی است از خداوند متعال برای تکامل معنوی و سیر به سوی او، نه پرسه زدن در خیابان ها و پارک ها و نشستن بر روی صندلی سینماها و استادیوم ها! تا کی باید کار مفید جوانان، تماشای ویترین بوتیک ها و پوشیدن جدیدترین مدل ها و مدها باشد؟ اگر جوانان ما بتوانند از راه صحیح، آتش غریزه را در درون خود خاموش کنند، دچار بطالت و بیهودگی نمی شوند و استعدادهای خدادادی ضایع نمی گردد. به نظر می رسد یکی از راه های صحیح و عملی آن، با توجه به شرایط فعلی چیزی جز ازدواج موقت نیست.
- انتخاب زمان جدایی از سوی زن و مرد
در ازدواج دائم به دلیل وجود مصالحی، حق طلاق تنها به دست مرد است و زن هیچگاه حق ندارد مستقیماً اقدام به طلاق کند. مرد نیز هر گاه تصمیم به طلاق گرفت، باید شرایطی مانند پاک بودن زن از عادت ماهانه و شاهد گرفتن را مراعات کند، ولی در ازدواج موقت زن همچون مرد، می تواند در هنگام عقد زمان جدایی و به اصطلاح پایان مدت را معلوم کند. علاوه بر این از آنجا که جدایی در ازدواج موقت، با توافق قبلی صورت می گیرد، همراه با ناراحتی و کشمکش نیست (بر خلاف جدایی در ازدواج دائم).
- عدم نیاز به مسکن دائمی
از عمده ترین مشکلات ازدواج، تهیه مسکن است تا جایی که یکی از علل اصلی تأخیر جوانان در ازدواج، نداشتن مسکن است. در ازدواج موقت احتیاج به مسکن آنگونه که در ازدواج دائم لازم است، نمی باشد. در ازدواج موقت که معمولاً کوتاه مدت صورت می گیرد و زوجین فقط ساعات خاصی از شبانه روز را در کنار هم هستند، زن و مرد می توانند این ساعات را در هتل یا هر جای مناسب دیگری سپری کنند.
- عدم نیاز به درآمد کلان
در ازدواج موقت، نیازی به شغل دائمی و درآمد مکفی که از عمده ترین مشکلات ازدواج است، نیست. مرد همان اندازه که بتواند مهریه زن را بپردازد، کافی است و لازم نیست حتماً درآمدی در حد اداره یک خانواده داشته باشد.
- حصول آرامش روانی
هر هیجان جنسی که بدون پاسخ بماند، یک شوک روحی است و ایجاد عقده روانی می کند. ناآرامی حاصل از غریزه جنسی، چنان عمیق است که حتی یک روان شناس ماهر می تواند از نحوه نشستن یک شخص با توجه به ناآرامی جسمی او پی به ناآرامی جنسی وی و به عبارت دیگر پی به “مجرد بودن” او ببرد! و یا به عنوان مثال مواردی داریم که یک دانشجو، در صورت عدم ارضای خود، نمی تواند درس بخواند! با رواج ازدواج موقت در جامعه، جوانان آرام گرفته، مجبور نیستند با سرکوب کردن نیازهای جنسی خود، شکنجه شوند. در نتیجه آرامش روانی و نتایج آن، از مهم ترین فواید ازدواج موقت است.
دلایل منتقدان ازدواج موقت
- عده ای این نوع ازدواج را راهی برای سوء استفاده دانسته اند. این عده همیشه پیرمرد پولداری را تصور می کنند که برای خوش گذرانی، دختری را صیغه می کند و بعد از ارضای شهواتش، او را رها می سازد، یا مرد زن داری که با بی اعتنایی به خانواده اش، هر روز به دنبال یک زیبارویی است که بتواند او را اسیر کند و کام گیرد و …!
در جواب این اشکال گفتنی است که همه آزادی های قانونی و تأسیس های حقوقی، می توانند مورد سوء استفاده قرار گیرند. برای مثال حق رانندگی که یک حق مشروع و پسندیده ای است از سوی عده ای، به بدترین شکل مورد استفاده قرار می گیرد و حتی منجر به وارد آمدن خسارت جانی و مالی به دیگران می شود! آیا می توان گفت: حق رانندگی نکوهیده و پلید است؟! در حالی که چنین نیست. پس اگر عده ای از این نهاد حقوقی بهره برداری نادرست کنند، این امر خدشه ای به اصل آن وارد نمی کند، بلکه ایراد به خود این افراد یا گریزگاه های قانونی و .. وارد است.
- عده ای دیگر با تشبیه ازدواج موقت به کرایه و اجاره، سعی دارند وانمود کنند زنی که صیغه می شود، در واقع به اجاره زوج خویش در می آید و این را خلاف شأن زن و سوء استفاده از او می دانند.
در پاسخ گفتنی است آنچه خلاف شأن زن است، این است که زن همچون کالایی بدون هیچ حق و حقوقی و بدون هیچ ضابطه ای مورد بهره برداری جنسی قرار گیرد، یعنی دقیقاً آنچه که در دنیای غرب اتفاق می افتد و یا آنچه که در نزد افراد لاابالی و بی بند و بار در مشرق زمین می گذرد! حال آیا این چنین مورد سوء استفاده قرار گرفتن، خلاف شأن زن است یا اینکه او به طور قانونی و مشروع با حفظ حقوقش، ازدواج موقت کند؟
به فرض که این عقد در مواردی، شبیه عقد اجاره باشد، آیا این دلیل می شود که این دو عقد یکی باشند؟ در حالی که می دانیم این دو عقد، در بعضی از اوصاف با یکدیگر تفاوت دارند.
نکته دیگر اینکه مخالفان گمان می کنند در ازدواج موقت فقط مرد است که بهره می برد و زن در اینجا هیچ بهره ای نمی برد، در حالی که این بهره مندی مربوط به دو طرف است و همان طور که زن در مقابل مرد تکلیفی دارد، دارای حقوقی نیز است.
- عده ای دیگر متعه و نکاح منقطع را سدی در جهت تشکیل خانواده می دانند، چرا که افراد اگر برای ارضای نیازهایشان، به سهولت دسترسی به دیگری داشته باشند، انگیزه شان برای تشکیل دائمی خانواده کم می شود.
در پاسخ باید گفت، آنچه منظور نظر این نوشتار است، تشویق و ترغیب به ازدواج دائم است و ازدواج موقت به عنوان یک راه فرعی و اضطراری تأکید شده است. به طوری که اگر بنا بر شرایطی مرد یا زن نیاز به ارضای جنسی داشت و از راه ازدواج دائم ممکن نبود، از طریق ازدواج موقت و به طور مشروع اقدام کند و از آلودگی ها و زیان های بی بند و باری و گناه به دور بماند.
بر گرفته از کتاب “پرسش ها و پاسخ های دانشجویی” نوشته آقای محمد رضا احمدی با همکاری جمعی از محققان، انتشارات دفتر نشر معارف.
