عفت و پاکدامنی (۲)

عفت و پاکدامنی (۲)

مرتبه دوم؛ عفت در اعضاء و جوارح

۱٫ عفت چشم:

عفت چشم آن است که به آن چیزی که شایسته دیدن نیست چشم ندوزد و چشم بر چیزهای حرام فروبسته و خیره نشود. حضرت علی† نیز یکی از ویژگی‏های پرهیزکاران را چشم پوشی از حرام دانسته، می‏فرماید: «(پرهیزکاران) چشمان خود را از آنچه خداوند آنها را حرام کرده می‏پوشانند.»۱

 

احکام و آداب نگاه کردن:

۱٫ نگاه کردن مرد به بدن زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است. و نگاه کردن به صورت و دست‏ها اگر به قصد لذت باشد حرام است، ولی اگر بدون قصد لذت باشد مانعی ندارد. و نیز نگاه کردن زن به بدن نامحرم حرام می‏باشد. و نگاه کردن به صورت و بدن و موی دختر نابالغ اگر به قصد لذت نباشد و به واسطه نگاه کردن هم انسان نترسد که به حرام بیفتد اشکال ندارد.۲

۲٫ مرد و زنی که با یکدیگر محرمند، اگر قصد لذت نداشته باشند می‏توانند غیر از عورت به تمام بدن یکدیگر نگاه کنند.۳

۳٫ مرد نباید با قصد لذّت به بدن مرد دیگر نگاه کند و نگاه کردن زن هم به بدن زن دیگر با قصد لذت حرام است.۴

۴٫ نگاه به نوشته‏های دیگران: نگاه به نامه یا دفتر خاطرات و آنچه که حکم راز دارد، حرام است. پیامبر اسلامˆ فرمود: «هرکه بدون اجازه برادرش در نوشته او بنگرد گویی در جهنم نگریسته است.»۵

۵٫ نگاه به خانه دیگران: پیامبر خداˆ فرمود: «کسی که بدون اجازه، چشم به خانه‏ای بدوزد، سزاوار است اهل آن خانه، چشم او را کور کنند.»۶ و در جای دیگر فرمودند: هر کس به خانه همسایه‏اش نگاه کند تا نامحرمان را ببیند، خداوند او را همراه منافقان به آتش افکند».۷

۶٫ نگاه تند به پدر و مادر: دین اسلام در مورد حقوق والدین، سفارش‏های زیادی کرده است و تا جایی که حتی نگاه خشم آلود به آنها را منع کرده است. امام صادق† فرمود: «از موارد عاق والدین این است که انسان به پدر و مادرش تند نگاه کند.»۸

۷٫ نگاه تند به مؤمنان: پیامبر اسلامˆ فرمودند: «هرکس به مسلمانی نگاه تندی کند که به ناحق او را بترساند خداوند روز قیامت او را می‏ترساند.»۹

۸٫ نگاه‏های مفسده‏انگیز: تماشای فیلم‏ها و عکس‏های مبتذل و نگاه کردن به آنچه که ایجاد مفسده می‏کند از نظر اسلام ممنوع و حرام است.

 

راه‏های کنترل نگاه

الف) ایمان به خدا و قیامت:

ایمان به خدا و قیامت از بهترین و قوی‏ترین عوامل رشد عفت در انسان است. شخص با ایمان، خداوند متعال را همه جا حاضر و ناظر می‏بیند و باور قلبی دارد که همه کارهای او بوسیله فرشتگان در گاه الهی (کرام الکاتبین)، در پرونده‏ای ثبت می‏شود و روزی باید پاسخگوی تمام اعمال و کردار خویش باشد پس سزاوار است که انسان در حین انجام کارها به سرانجام آن نیز توجه کافی داشته باشد. امام خمینی„همواره می‏فرمودند: «عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنیم».

 

ب) توجه به آگاهی خدای از اعمال‏ها:

هیچ کس در برابر دیدگان شخص دیگر ولو اینکه یک بچه نابالغ باشد از ترس آبرویش به خودش جرأت گناه و عمل منافی با عفت را نمی‏دهد، چطور ممکن است در برابر خداوند متعال که حتی از افکار و اندیشه‏های خلائق با خبر است مرتکب گناهی شود.

شخصی از حضرت علی† سؤال کرد: «به چه وسیله‏ای می‏توان چشم را از نگاه‏های حرام بازگرفت؟ حضرت فرمودند: باتوجه به اینکه تو در قبضه قدرت خدایی هستی که از همه اسرارت آگاه است.»۱۰

 

ج) توجه به زیان‏های چشم چرانی:

خطرناک‏ترین و قوی‏ترین آفت چشم، چشم‏چرانی و تماشای مناظر شهوت‏انگیز و یا نگاه کردن به نامحرم به قصد لذت است. این عمل تا اندازه‏ای خطرناک است که در دستورات اسلامی، حتی با ایمان‏ترین افراد نیز از آن نهی شده‏اند. و آنها نیز برای حفظ ایمان خود باید از آن پرهیز کنند. به فرموده امام علی†: «چشم‏ها دام‏های شیطانند»۱۱ و دام‏های شیطان، چیزی نیست که بتوان به راحتی از این دام‏ها که همانا چشم‏ها و نگاه‏های آلوده ما هستند، دوری جوییم و بدین ترتیب خود را از بندگی و اسارت دل رها سازیم؛ چرا که انسان، اسیر دل است و دل در گرو دیده؛ که گفته‏اند: از دل برود هر آنچه از دیده برفت. باباطاهر این مضمون را چه خوش سروده است:

 

 

۲٫ عفت در شکم:

یکی از اقسام عفاف، عفت در خوردن می‏باشد، به این معنی که علاوه بر اجتناب از غذاهای حرام و شبهه ناک، در خوردن غذاهای مباح و پاک نیز، جانب اعتدال رعایت شود نه افراط و نه تفریط.

خوردن غذاهای حرام و شبهه ناک علاوه بر اینکه بر روح انسان تأثیر منفی می‏گذارد و انسان را در گناه و نافرمانی خدا غوطه‌ور می‏کند، بر جسمش نیز اثر منفی گذاشته و موجب قساوت قلب وی می‏گردد و کسی که به قساوت قلب گرفتار شود کم کم ایمان از دلش خالی می‏شود و سرانجام به هلاکت و بدبختی می‏رسد. در خوردن غذاهای حلال و مباح نیز چنانچه افراط و تفریط شود، بی عفتی را در وجود انسان به ارمغان می‏آورد. زیرا سنگینی معده مانع عبادت و تحصیل علم می‏شود و گرسنگی زیاد نیز قلب و فکر انسان را به خود مشغول می‏سازد. چنانچه حضرت علی † می‏فرمایند: «قِلَّهُ الأَمَلِ مِنَ العفافِ وَ کِثرَتُهُ مِنَ الاسرافِ»۱۲ کم خوری از عفاف است و پرخوری از اسراف.

نه چندان بخور کز دهانت برآید

نه چندان که از ضعف جانت برآید

 

از حکیمی پرسیدند، هر روز چه مقدار طعام باید خورد؟ گفت: به مقداری که غذا تو را حمل کند نه تو آن را حمل کنی، زیرا اگر غذا به اندازه نیاز باشد موجب قدرت و تحرّک انسان است و اگر بیش از آن باشد نه تنها جذب بدن نمی‏شود بلکه موجب کاهش فعالیت انسان نیز خواهد بود.۱۳

 

فواید کم خوردن:

کم خوری فواید زیادی دارد یکی از آنها، سلامتی بدن می‏باشد. پیامبر خداˆ فرمود: «مَنْ قَلَّ طَعَمُهُ صَحَّ بَطْنُهُ»۱۴ کسی که کم خوراک باشد بدنش سالم خواهد بود. علاوه بر سلامتی بدن، کم خوری دل را نورانی و روشن می‏گرداند و موجب صفا و رقت قلب می‏شود. و ذهن را تند می‏کند و قدرت درک مطلب را افزایش می‏دهد.

آدمی بواسطه کم خوری از مناجات با پروردگارش لذت برده و ذکر و عبادت، باعث سرور و شادمانی وی می‏شود. شکسته نفسی در او ظاهر می‏شود و گرسنگی روز قیامت را متذکر می‏گردد و به خاطر همین حالات، مواظبت بر واجبات و طاعت خدا برایش سهل و آسان می‏شود.۱۵

کم خوری شهوت معصیت را کم می‏کند تا جایی که پیامبر گرامی اسلامˆ گرفتن روزه را به جوانانی که توانایی ازدواج ندارند، توصیه کرده و می‏فرماید: «ای جوانان! هریک از شما اگر توان انجام ازدواج را دارد، ازدواج کند و کسی که توان آن را ندارد، پس روزه بگیرد که (روزه و کم خوری) میل جنسی را کاهش خواهد داد.»۱۶

آری هر کس که به جایی رسیده و به مرتبه و مقام عفت و پاکدامنی دست یافته بی زحمت گرسنگی نبوده است و خلاصی از چنگ شهوات و اخلاق فاسده و نائل شدن به مقامات عالی، بدون تحمل آن میسر نیست.

 

۳٫ عفت دست:

عفت دست به این است که از انجام کار حرام بوسیله آن خودداری کرده و انجام اعمال شایسته را از آنها طلب نماید؛ همچون مصافحه (دست دادن) با دوستان، دفاع در برابر دشمنان، نوشتن مطالب مفید، اعطای صدقات و انفاق در راه خدا و… امام سجاد† فرمودند: «حق دستت این است که آن را بسوی آنچه بر تو روا نیست نگشایی».۱۷

لمس، دست دادن و همین طور روبوسی زن و مرد، هرچند فامیل و آشنا باشند، گناه بزرگی محسوب می‏شود. همه مراجع تقلید، دست دادن با زن بیگانه و نامحرم را جایز نمی‏دانند. کوچک شمردن این گونه گناهان باعث می‏شوند زشتی و قبح آنها از بین برود و انسان کم‏کم رو به گناهان بزرگتر بیاورد و فساد، دامنگیر افراد شود.

 

۴٫ عفت در زبان:

یکی دیگر از ابعاد عفاف، عفت در کلام و گفتار است. قرآن کریم در این زمینه می‏فرماید: «به گونه‏ای هوس‏انگیز با مردان سخن نگویید مبادا بیماردلان در شما طمع کنند، بلکه متین و درست سخن بگویید.»۱۸

ویژگی‏های عفت در کلام:

عفت در کلام به این است که دارای ویژگی‏های زیر باشد:

الف) عاری بودن زبان از گناه: زبان، منشأ بسیاری از گناهانی چون؛ دروغ، تهمت، سخن چینی، غیبت، فحش و ناسزاگویی می‏باشد که هریک از این گناهان می‏تواند عامل گناهی بزرگتر باشد. پس یک انسان مؤمن می‏تواند از طریق عفت کلام و حفظ زبان، ریشه بسیاری از گناهان را در خود بخشکاند.

ب) زبان خوش: داشتن زبان خوش در اسلام بسیار سفارش شده است و از بزرگترین موفقیت‏های پیامبر و امامان دین ما، همانا زبان خوش داشتن با مردم حتی؛ کافران است. حضرت علی† می‏فرماید: «زبانت را بر خوب سخن گفتن عادت بده تا از سرزنشها در امان باشی.»۱۹

ج) کم گویی: حضرت علی† می‏فرماید: «خوشا به حال کسی که اضافی مالش را (در راه خدا) انفاق کند ولی گفتار اضافی خود را نگه دارد.»۲۰

سقراط حکیم کم سخن می‏گفت و کم غذا می‏خورد. یکی از فلاسفه هم عصر او به وی نوشت: تو می‏گویی رحم و مهربانی به هر جانوری واجب است ولی تو به خودت رحم نمی‏کنی، کم می‏خوری، کم می‏گویی و غالبا در سکوت به سر می‏بری. سقراط در پاسخ نوشت: مرا به کم خوری ملامت و سرزنش کردی، در حالی که من غذا می‏خورم تا زندگی کنم ولی تو زندگی می‏کنی تا غذا بخوری! و اما در مورد خاموشی و سکوت من، خدای تعالی مرا دو گوش داده و یک زبان؛ و این به این معنی است که دو برابر بشنو و یک برابر حرف بزن.»۲۱

د) سنجیده گویی: انسان عاقل، قبل از اینکه سخن را بر لب جاری سازد، باید چند بار آن را در دهان مزه کند و بسنجد و از درستی آن مطمئن شود. حضرت علی† در این باره می‏فرماید: «زبان انسان عاقل، پشت قلبش پنهان است، ولی قلب انسان نادان در پس زبانش است.» ۲۲

 

همیشه به خاطر بسپاریم:

ایمان به خدا و روز قیامت، از بهترین و قوی‏ترین عوامل رشد عفت در انسان است.

 

یادآوری:

۱٫ خطرناک‏ترین و قوی‏ترین آفت چشم، چشم چرانی و تماشای مناظر شهوت‏انگیز است.

۲٫ هر کس آگاه باشد، از انجام گناه باز ایستد.

۳٫ انسان اسیر دل است و دل در گرو دیده.

 

 

بیندیشید و پاسخ دهید؟

۱٫ تا چه اندازه‏ای آثار عفت را در زندگی خود تجربه کرده‏اید؟

۲٫ به نظر شما، آفتهای چشم، چه چیزهایی می‏تواند باشد؟

۳٫ برای رسیدن به مقام عالی عفاف ـ علاوه بر موارد مذکور ـ چه راهکارهایی را مناسب می‏دانید؟

 

پی نوشت درس چهارم:

۱٫ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲٫

۲٫ توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص ۴۱۵، مسئله ۲۴۳۳٫

۳٫ توضیح المسائل مراجع، ج ۲، مسئله ۲۴۳۷٫ (توضیح المسائل دوازده مرجع)

۴٫ توضیح المسائل مراجع، ج ۲، مسئله ۲۴۳۸٫

۵٫ مروارید عفاف، ص ۱۳۴ به نقل از نهج الفصاحه، ص ۵۸۶، ح ۲۸۴۶٫

۶٫ مروارید عفاف، ص ۱۳۵، به نقل از تفسیر منهج الصادقین، ج ۶، ص ۲۹۲٫

۷٫ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۴۱٫

۸٫ بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۶۱٫

۹٫ مروارید عفاف، ص ۱۳۵، به نقل از نهج الفصاحه، ص ۵۹۲٫

۱۰٫ میزان الحکمه، ج ۱۰، ص ۸۱٫

۱۱٫ همان، ص ۷۰٫

۱۲٫ همان، ج ۱، ص ۱۱۷٫

۱۳٫ مروارید عفاف، ص.

۱۴٫ بحارالانوار، ج ۶۲، ص ۲۶۷٫

۱۵٫ اقتباس از معراج السعاده، ص ۲۳۷٫

۱۶٫ بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۲۰٫

۱۷٫ تحف العقول، ص ۱۸۳٫

۱۸٫ احزاب، ۳۲٫

۱۹٫ میزان الحکمه، ج ۸، ص ۴۵۱٫

۲۰٫ مستدرک، ج ۹، ص ۳۵۹ و الکافی، ج ۸، ص ۱۶۸٫

۲۱٫ مروارید عفاف، ص ۱۴۴ به نقل از مجله پاسدار اسلام، شماره ۷، ص ۸۲٫

۲۲٫ تحف العقول، ص ۴۵٫

۲۳٫ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۷ و ۱۸۳٫

۲۴٫ میزان الحکمه، ج ۶، ص ۳۸٫

۲۵٫ بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۵ و وسایل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۵۶٫

 

نویسنده: حجه الاسلام و المسلمین دکتر یاسین کمالی وحدت