عفت سامانه جامع عفاف و حجاب
هدف اصلى” کشف حجاب” القاء فرهنگ تقلید گرایى بود؛
به مناسبت ۱۷ دى ماه سالروز کشف حجاب
خبرگزارى” مهر”- گروه دین و اندیشه: کشف حجاب یکى از وقایع تاریخى ایران است که در زمان رضاخان و با فراز و فرودهاى بسیار، در اقدامى تقلیدگرایانه و به اسم تمدن بر مردم تحمیل شد و البته با مقاومت مردم متدین نتوانست تغییرات اساسى در ساختار جامعه ایران بوجود بیاورد.
به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه” مهر”، در زمان رضا خان تلاش براى غربى شدن جامعه ایران با جدیت آغاز شد، تلاشى که از دید عده اى هدف آن مدرنیزه کردن جامعه بود، اما باید گفت در ساختار جامعه ایران دگرگونى اساسى و بنیادى بوجود نیامد.
یکى از این تلاشها این بود که زن ایرانى شکل و ظاهر زن غربى را بگیرد، این امر یک مسئله مذهبى و فرهنگى بود که باعث برخوردهاى شدید اجتماعى در جامعه شد و صدمات و اثرات نابهنجارى در ساختار اجتماعى ایران بر جاى گذارد. صدماتى که روح بیگانگى و مصرف گرایى از نوع غربى را در جامعه رواج داد.
مسئله کشف حجاب به بهانه آماده کردن زنان براى ورود به صحنه هاى اجتماعى توجیه مى شد، به این معنا که حجاب مانع فعالیت آزاد زنان مى شود و قسمت عمده اى از جمعیت یا به عبارتى دیگر نیمى از نیروى فعال جامعه از فعالیت اجتماعى کنار گذاشته مى شوند پس بنابراین باید زنان را از ساختارهاى دست و پاگیر بویژه حجاب رها ساخت.
رضاخان بعد از سفر سال ۱۳۱۳ به ترکیه و بازدید از مناطق مختلف این کشور، شیوه فعالیت و نوع لباس زنان و همچنین روش آموزشى زنان ترک را از نزدیک مشاهده کرد و با نوعى الگوسازى در ذهن خود و همچنین وضعیت نابسامان اجتماعى و اقتصادى ایران به این فکر افتاد که با شبیه سازى از ترکیه، حجاب را در ایران براندازد و تصور مى کرد وضعیت بهتر اقتصادى ترکیه ناشى از فعالیت زنان در جامعه است. تأثیر این سفر و تمایلات ملکه و زنان دربار و اشراف براى آزادى بیشتر و رهایى از حجاب باعث شد که رضاخان به مؤثر بودن این امر در پیشرفت جامعه مطمئن شود گرچه این ذهنیت رضاخان توهمى بیش نبود. توهمى که مى خواست پیشرفتى مخالف ساختار اجتماعى و فرهنگى جامعه بوجود آورد، پیشرفتى به زور عوامل نظامى و خشونت.
به گزارش” مهر”، سیاست کشف حجاب رضاخان علاوه بر شخص وى، حامیان دیگرى نیز داشت یکى از این گروهها افراد و اشراف زادگان ایرانى تحصیلکرده خارج از کشور بودند که پس از بازگشت به ایران، آنچه از سفر خویش به غرب دریافته بودند همان توجه به ظاهر شهرها و نوع پوشش مردم و بویژه زنان بود، در حالى که توسعه جامعه غربى چیزى فراتر از ظاهر این جوامع بود. این عده چون مسئله حجاب را با مذهب و دین پیوند مى دادند و به نوعى با دین ضدیت هم داشتند پس همراه با رضاخان و حتى با تبلیغ و تشویق به این امر کمک کردند، غافل از اینکه مسئله حجاب علاوه بر یک مسئله دینى مسئله اى ایرانى است، حتى در ایران باستان ما هیچ سند و یا نشانه اى از بى حجابى وجود ندارد، ضمن اینکه تحولات اروپا معلول شرایط جامعه آنها بوده است و ساختار تمدن غربى، هیچ ارتباطى با نوع توسعه در ایران، آنهم مسئله کشف حجاب ندارد.
یکى دیگر از عوامل پیشرفت کشف حجاب، روزنامه ها و مطبوعات متأثر از غرب بود روزنامه هایى که با چاپ عکسهاى زنان کشف حجاب شده توصیف و تبلیغ و تشویق این مسئله، به نوعى آتش بیار معرکه بودند.
به گزارش” مهر”، رضاخان براى پیشبرد سیاست کشف حجاب با توسل به عوامل وابسته، به ویژه کارمندان و شرکت آنها در مراسم و جشنهاى خاص آنهم با حضور خانواده هایى که پوشش چادر را برداشته بودند و همچنین توسل به قطع حقوق یا اخراج کارمندانى که زنان خود را وادار به کشف حجاب نمى کردند، توانست به نوعى در طول چند سال این مسئله را جا بیندازد و بعد با مختلط کردن مدارس و مجبور کردن محصلین دختر و پسر به پوششهاى همسان و شبیه به مدارس غربى، توانست این مسئله را وارد آموزش کرده، نوعى مبناى بنیادین براى این امر بوجود آورده و آنرا پایدار کند.
کانون بانوان که با هدف متجدد کردن زنان ایران تشکیل شد، مدارس، جشنهاى ادارات دولتى، نامگذارى روز ۱۷ دى به نام روز آزادى زنان (۱۷ دى ۱۳۱۴) و استفاده از مدارس خارجى از جمله تلاشها و نمادهاى کشف حجاب در ایران بودند.
اوج مقاومت مردم در مقابل کشف حجاب رضاخانى کشتار مردم در مسجد گوهرشاد است که در پى اجتماع مردم و به نوعى تحصن در این مسجد و مساجد دیگر در مشهد اتفاق افتاد که پس از تلاش روحانیون براى مذاکره با شاه در این مورد و اعزام نماینده به تهران براى این امر (آقاى قمى) و حبس ایشان اتفاق افتاد. حادثه اى که براى اولین بار در ایران اتفاق افتاد اما خشونت بى حد در کشتن مردم و عدم رهبرى واحد اعتراضات، باعث شد تا یک شورش مردمى و سراسرى بر ضد رضاخان در کشور صورت نگیرد و این امر رضاخان را جرى تر و به نوعى راسخ تر کرد.
به گزارش” مهر”، کشف حجاب در ایران نماد تضادهاى سیاسى و اجتماعى ایران و همچنین نشانه اى از ورود نابهنجارى هاى مدرنیته به ایران است، قدرت سیاسى در ایران که باید مجرى توسعه در جامعه باشد با توهمى بیش از اندازه به دنبال توسعه اى ناهماهنگ و حتى متضاد در جامعه است و وضعیتى را پیش مى آورد که در پى فروپاشى ساختار فرهنگى چند هزار ساله یک تمدن است. از سوى دیگر روشنفکران و نخبگان فکرى که باید در پى ارائه آگاهى به مردم باشند درک درستى از تحولات ندارند و واکنشهاى آنها بر اساس خمودگى، بى تفاوتى یا حتى همراهى غیر مسئولانه است و مردم نیز در شرایطى که فقر اقتصادى آنان را رنج مى دهد چاره اى جز مقاومت نمى بینند. مقاومتى که حتى به از دست دادن زندگى و شغل مى انجامد البته توده مردم همیشه
بر اساس دیانت و آداب و رسوم ایرانى حجاب را مسئله اى ناموسى و شرافتى قلمداد مى کرده اند.
هدف اصلى کشف حجاب تلاش براى رواج مدل توسعه غربى، افزایش مصرف گرایى، تقویت بنیادهاى پایدار اجتماعى متضاد با دین، القاء نوعى فرهنگ تقلید گرایى بود و البته هدفى بزرگتر را به نام مدرن کردن ایران پیگیرى مى کرد که بر اساس واقعیتها و ساختار فرهنگى جامعه پایه گذارى نشده بود و توهمى از مدرن سازى بود.
به گزارش” مهر” در روز ۱۷ دى ماه سال ۱۳۱۴ هجرى شمس رضا خان طرح استعمارى کشف حجاب را به مرحله اجرا گذاشت. پس از تصویب قانون متحد الشکل شدن البسه در ششم دى ۱۳۰۷ ه ش و اجبار آقایان به پوشیدن کت و شلوار و کراوات و کلاه فرنگى، رضا خان تلاش کرد که چهره ظاهرى زنان ایرانى را نیز به صورت خارجى در آورد. از نظر رضا خان حجاب، مظهر جهل و عقب ماندگى بود. در آن زمان روشنفکران و فضاى فرهنگى و فکرى جامعه به تمدن و روش زندگى مردم در غرب و ایده هایى مانند دولت غیر مذهبى، آموزش و پرورش بدون مذهب و برابرى زنان به عنوان ارزش هاى برخاسته از جوامع اروپایى تمایل زیادى نشان مى دادند ومقلدان فرهنگ بیگانه براى اثبات نهایت وابستگى خود به فرهنگ بیگانه اى که به دقت نمى شناختند واز کنه اهداف آن آگاهى لازم نداشتند، اسلام را همزاد و خادم ارتجاع و استبداد و حجاب را سمبل واپسگرایى و انحطاط معرفى مى کردند. پیشنیه این امر را مى توان به سفر رضا خان به کشور ترکیه مرتبط دانست. او در دوازدهم خرداد سال ۱۳۱۳ عازم ترکیه شد و تحت تاثیر اقدامات کمال آتاتورک بنیانگذار رژیم لاییک در این کشور قرار گرفت. به همین دلیل وى پس از بازگشت از این کشور ریشه برخى از پیشرفتهاى ممالک غرب را دین زدایى دانست. در سال ۱۳۱۳ و پس از افتتاح دانشگاه تهران دختران این دانشگاه به صورت بى حجاب در دانشگاه حضور یافتند.
رضا خان در چنین روزى در سال ۱۳۱۴ ه ش طى جشن فارغ التحصیلى دختران بى حجاب در دانشسراى مقدماتى رسما بر کشف حجاب تاکید کرد. این اقدامات با برگزارى مراسم و آیین هاى مختلط ادامه یافت. رضا خان در این مراسم به اتفاق همسر و دخترانش اشرف و شمس، به صورت بى حجاب حضور داشت. این اقدام دقیقا با عرف ایرانى مسلمان و دین اسلام مخالف بود. با ابلاغ قانون کشف حجاب برخى از زنان که چادر ایشان را اجبارا برداشتند، روسرى به سر کردند، روپوش هاى بلند پوشیدند. اما رضا خان دستور داد و با شدت هرچه تمام تر بر این گونه زنان هجوم برند و روسرى هایشان را پاره کنند. ظلم وستمى که به دستور رضاخان و با پشتیبانى نیروهاى نظامى و به اصطلاح انتظامى و تدارک تبلیغات روشنفکران مرعوب رضاخان علیه خانواده هاى مسلمان و به ویژه زنان مسلمان اعمال شد، کارنامه سراسر سیاهى و تباهى و ستمگرى گروهى نادان متکبر و خودباخته را براى همیشه در تاریخ این کشور ثبت وبانیان وحامیان و مجریان آن را رسوا کرده است.
تاریخ انتشار، تهران: ۱۷: ۱۶، ۱۶/۱۰/۱۳۸۴
